Title page THE GOSPEL
ACCORDING TO
SAINT MATTHEW
IN ANGLO-SAXON, NORTHUMBRIAN, AND OLD MERCIAN VERSIONS,
SYNOPTICALLY ARRANGED,
WITH COLLATIONS EXHIBITING ALL THE READINGS OF ALL THE MSS. A NEW EDITION. Edited for the Syndics of the University Press,
BY THE
REV. WALTER W. SKEAT, Litt. D., LL.D. Edin., M.A. Oxon.,
ELRINGTON AND BOSWORTH PROFESSOR OF ANGLO-SAXON,
AND FELLOW OF CHRIST'S COLLEGE. CAMBRIDGE:
AT THE UNIVERSITY PRESS.
1887
[All Rights reserved.]

CONTENTS.

Page Prefacev Prologus decem Canonum1 Prefatio Hieronymi5 Prefatio Eusebii8 Decem Canones10 Argumentum Matthei14 Capitula Lectionum secundum Mattheum16 Notes shewing when certain Lessons are to be read22 Euangelium secundum Mattheum24 Appendix: Collation of the Latin texts of the Lindisfarne and Rushworth MSS247

ERRATA. ^{note note note}

* * * For corrections in St Mark's Gospel, see p. 144 of the edition of that Gospel; also the note on p.iv of the edition of St John's Gospel, to the effect that the word ne should be supplied before namen in St Mark, p. 118, col. 2 verse 49.

For corrections in St Luke's Gospel, see p. iv of the edition of that Gospel; also the note on p. iv of the edition of St John's Gospel; to the effect that ‘cweð’ should appear as ‘cwæð’ in St Luke, p. 167, lower text, first word in verse 31.

For corrections in St John's Gospel, see p. iv of the edition of that Gospel; also p. vii of the present volume.

INCIPIT EUANGELIUM SECUNDUM MATTHEUM. CHAPTER I.

1    ^note her is on cneorisse-b&odia;c hælendes cristes dauides suna. Abrahames suna.

2   Soðlice abraham gestrynde isaac. isaac gestrynde iacob; Iacob gestrynde iudam ∧ his gebroðra.

3   Iudas gestrynde phares. ∧ zaram of þam wife þe wæs genemned thamar; Phares gestrynde esrom; Esrom gestrynde aram.

4   Aram gestrynde Aminadab. Aminadab gestrynde naason; Naason gestrynde salmon;

5   Salmon gestrynde booz of þam wife raab; Booz gestrynde obeth of þam wife ruth; Obeth gestrynde iesse;

6   Iesse gestrynde þone cyning dauid; dauid cyning gestrynde salomon of þam wife þe wæs urias w&idia;f.

7   Salomon gestrynde roboam; Roboas gestrynde abiam; abia gestrynde Asa;

8   Asa gestrynde iosaphath; Iosaphath gestrynde ioram. Ioras gestrynde oziam;

9   Ozias gestrynde ioatham; Ioatham gestrynde achaz; Achaz gestrynde ezechiam;

10   Ezechias gestrynde mannasen; Mannases gestrynde amon; amon gestrynde iosiam;

11   Iosias gestrynde iechon&idia;am ∧ his gebroþru on babilonis geleorednysse;

12   And æfter babilonys geleorednysse iechon&idia;as gestrynde salathiel; Salathiel gestrynde zorobabel;

13   Zorobabel gestrynde abiud; Abiud gestrynde eliachim; Eliachim gestrynde azor;

14   Azor gestrynde sadoc; Sadoc gestrynde achim; Achim gestrynde eliud;

15   Eliud gestrynde eleazar; Eleazar gestrynde mathan; Mathan gestrynde iacob;

16   Iacob gestrynde ioseph marian wer. of þære wæ acenned se hælend. þe is genemned crist;

17   Eornostlice ealle cneoressa fram abrahame oð dauid synd feowertyne cneoressa. ∧ fram dauide oð babilonis geleorednysse feowertyne cneoressa. ∧ fram babilonis geleorednesse oð crist. feowertyne cneoressa.

18    ^note Soðlice þus wæs cristes cneores; Ða þæs hælendes modor maria wæs iosepe beweddod. ær hi tosomne becomun heo wæs gem&edia;t on innoðe hæbbende. of þam halegan gaste;

19   Soðlice iosep hyre wer ða he wæs rihtwis ∧ nolde h&idia; gewidmærsian. he wolde h&idia; dihlice forlætan;

20   Him þa soðlice ðas þing ðencendum. drihtnes engel on swefnum æt-ywde. ∧ him to cwæð; Iosep dauides sunu nelle þu ondrædan marian þine gemæccean to onfonne. &thaet; on hire acenned ys. hyt ys of þam halgan gaste;

21   Witodlice heo cenð sunu ∧ þu nemst hys naman hælend; He soðlice hys folc h&adia;l gedeð fram hyra synnum;

22   Soþlice eal þys wæs geworden. &thaet; gefylled wære &thaet; fram drihtne gecweden wæs. þurh þone witegan;

23   Soðlice seo fæmne hæfð on innoðe ∧ heo cenð sunu; ∧ hi nemnað his naman. emanuhel. &thaet; ys gereht on ure geþeode god mid us;

24   Ða aras iosep of swefene. ∧ dyde swa drihtnes engel him bebead. ∧ he on-feng his ge-mæccean

25   ∧ he ne grette hi; Heo cende hyre frum-cennedan sunu; ∧ nemde hys naman hælend; CHAPTER II.

1    ^note Eornustlice þa se hælend acenned wæs on iudeiscre bethleem. on þæs cyninges dagum herodes. þa comon þa tungol-witegan fram east-dæle to hierusalem

2   ∧ cwædon. hwær ys se iudea cyning þe acenned ys; Soðlice w&edia; ge-sawon hys steorran on east-dæle. ∧ we comon us him to ge-eadmedenne;

3   Ða her&odia;des &thaet; gehyrde ða wearð he gedrefed ∧ eal hierosolim-waru mid him.

4   ∧ þa gegaderode herodes ealle ealdras þæra sacerda ∧ folces writeras. ∧ axode hwær crist acenned wære;

5   Ða sædon hi him. on iudeiscere bethlem; Witodlice þus ys awriten. þurh þone witegan;

6   And þu bethleem iudea-land. witodlice ne eart þu læst on iuda ealdrum. of ðe forðgæð se here-toga se þe recð min folc israhel;

7   Herodes þa clypode on sunder-spræce ða tungel-witegan. ∧ befran hi georne hwænne se steorra him æt-eowde.

8   And h&edia; asende h&idia; to bethlem ∧ ðus cwæð; Farað ∧ axiað geornlice be þam cilde. ∧ þonne ge hyt gemetað cyþað eft me. &thaet; ic cume ∧ me to him gebbide;

9   Ða hi &thaet; gebod gehyrdon þa ferdon hi. ∧ soþlice se steorra þe hi on east-dæle gesawon. him beforan ferde. oð he stod ofer þær &thaet; cild wæs;

10   Soþlice þa ða tungel-witegan þone steorran gesawon. fægenodon swyðe myclum gefean.

11   ∧ gangende into þam huse hi gemetton &thaet; cild mid marian hys meder. ∧ hi aðenedon hi. ∧ hi to him gebædon. And hi &udia;ntyndon hyra gold-hordas. ∧ him lac brohton. &thaet; wæs gold. ∧ recels. ∧ myrre;

12   And hi afengon ∧sware on swefnum. &thaet; hi eft to herode ne hwyrfdon. ac hi on oðerne weg on hyra r&idia;ce ferdon;

13    ^note Þa hi þa ferdon. þa æt-ywde drihtnes engel iosepe on swefnum. ∧ þus cwæð. aris ∧ nim &thaet; cild. ∧ his modor. ∧ fleoh on egypta land. ∧ beo þær oð &thaet; ic ðe secge; Toweard ys. &thaet; herodes secð &thaet; cild to forspillenne;

14   H&edia; aras þ&adia; ∧ nam &thaet; cild ∧ his modor on niht. ∧ ferde on egyptum.

15   ∧ wæs þær oð herodes forð-sið. &thaet; wære gefylled. &thaet; ðe fram drihtne ge-cweden wæs þurh ðone witegan. of egyptum ic minne sunu geclypode;

16   Ða wæs herodes swyðe gebolgen. forþam þe he bepæht wæs fram þam tungel-witegum. ∧ he asende þa ∧ ofsloh ealle þa cild þe on bethleem wæron ∧ on eallum hire gemærum. fram twy-wintrum cilde. ∧ binnan þam æfter þære t&idia;de þe he ge-axode fram ðam tungel-witegum;

17   Ða wæs gefylled &thaet; ge-cweden wæs þurh hieremiam þone witegan;

18   Stefn wæs on hehnysse gehyred. wop. ∧ mycel þotorung. rachel weop hyre bearn. ∧ heo nolde beon gefrefred. forþam þe hi næron;

19    ^note Soðlice þa herodes wæs forð-faren. witodlice on swefne drihtnes engel æt-ywde iosepe on egyptum.

20   ∧ þus cwæð; Aris ∧ nim &thaet; cild ∧ his modor ∧ far on israhela-land; Nu synd forð-farene. þe ðæs cildes sawle sohton;

21   He aras ða ∧ onfeng &thaet; cild ∧ his modor. ∧ com on israhela-land;

22   Ða he gehyrde &thaet; archelaus rixode on iudea-þeode for ðæne herodem. he ondred þyder to farende (sic). ∧ on swefnum gemynegod he ferde on galileisce dælas.

23   ∧ he com þa ∧ eardode on þære ceastre ðe is genemned nazareth. &thaet; wære gefylled &thaet; ge-cweden wæs þurh ðone witegan. for þam ðe he nazarenisc byð genemned; CHAPTER III.

1    ^note On þam dagum com iohannes se fulluhtere. ∧ bodude on þam westene iudee.

2   ∧ cwæð; Doþ dæd-bote. soðlice genealæceð heofona rice;

3   Ðis ys s&edia; be þam þe gecweden ys. þurh esaiam ðone witegan; Clypiendes stefn wæs on westene. gegearwiað drihtnes weg. doþ his siðas rihte;

4   Se iohannes witodlice hæfde reaf of olfenda hærum ∧ fellenne gyrdel embe hys lendenu. ∧ hys mete wæs gærstapan. ∧ wudu-hunig;

5   Ða ferde to him hierosolim-waru. ∧ eal iudea-ðeod. ∧ eal &thaet; rice wið-geondan iordanen.

6   ∧ hi wæron gefullode on iordan&edia; fram him. ∧ hi andettan hyra synna;

7   Soðlice þa he geseh manega þæra sunder-halgena ∧ þæra riht-wisendra to his fulluhte cumende. he cwæð to him; La næddrena cyn. hwa geswutelode eow to fleonne fram þan toweardan yrre;

8   Eornostlice doþ medemne weastm þære dæd-bote.

9   ∧ ne cweþað betwux eow. we habbað abraham us to fæder; Soþlice ic secge eow &thaet; god ys swa mihtig &thaet; he mæg of þysum stanum aweccean abrahames bearn;

10   Eallunga ys seo æx to ðæra treowa wurtrumum asett; Eornustlice ælc treow þe g&odia;dne wæstm ne bringð. byð forcorfen ∧ on fyr aworpen;

11   Witodlice ic eow fullige on wætere to dæd-bote; Se þe æfter me t&odia;werd ys he ys strengra þonne ic; Ðæs gesc&ydia; neom ic wyrðe to berenne; He eow fullað on halgum gaste. ∧ on fyre.

12   Ðæs fann. ys on his handa. ∧ he afeormað his þyrscel-flore. ∧ he gegaderað hys hwædia;te on his bern. þa ceafu he forbærnð on &udia;nadwæscendlicum fyre;

13    ^note Þa com se hælend fram galilea to iordan&edia; to iohanne. &thaet; he hine fullode;

14   Iohannes þa soðlice forbead him ∧ cwæð; Ic sceal fram þe beon gefullod. ∧ cymst ðu to me;

15   Ða andswarode se hælend him ∧ cwæð; Læt nu. þus unc gedafnað ealle rihtwisnesse gefyllan. þa forlet he hine;

16   Soþlice þa se hælend gefullod wæs. hrædlice he astah of ðam wætere. ∧ him wurdon þærrihte heofenas ontynede ∧ he ge-seah godes gast niþer-stigende swa swa culfran. ∧ wunigende ofer hine;

17   And soðlice þa com stefn of heofenum. ∧ þus cwæð; Her is min se gecorena sunu on þam me gelicode; CHAPTER IV.

1    ^note Ða wæs se hælend gelæd fram gaste on westen. &thaet; he wære fram deofle costud;

2   ∧ þa þa he fæste feowurtig daga ∧ feowurtig nihta þa ongan hyne syððan hingrian;

3   And þa genealæhte se costni[e]nd ∧ cwæð. Gyf þu godes sunu sy cweð &thaet; þas stanas to hlafe gewurðon.

4   Ða andswarode se hælend; Hit ys awriten. ne leofað se man be hlafe anum ac be ælcon worde þe of godes muðe gæð;

5   Þa gebrohte se deofol hine on þa halgan ceastre ∧ asette hine ofer þæs temples heahnesse

6   ∧ cwæð to him gyf þu godes sunu eart asend þe þonne nyðer; Soþlice hit ys awriten &thaet; he his englum bebead be ð&edia; &thaet; hig þ&edia; on hyra handum beron. þe lædia;s þe ðin fot æt stane æt-sporne;

7   Ða cwæð se hælend eft to him; Hit ys awriten. ne costna þu drihten þinne god;

8   Eft se deofol hine genam. ∧ lædde hine on swiðe heahne munt. ∧ æt-eowde him ealle middan-eardes r&idia;cu. ∧ hyra wuldor

9   ∧ cwæþ to him; Ealle þas ic sylle þe gyf þu feallende to me ge-eadmetst;

10   Ða cwæð se hælend to him. gang þu sceocca on-bæc; Soþlice hit ys awriten. to drihtne þinum gode þu ðe ge-eaðmetsð (sic) ∧ him &adia;num þeowast;

11   Ða forl&edia;t se deofol hine ∧ englas genealæhton ∧ him þenodon;

12    ^note Soðlice þa se hælend gehyrde &thaet; iohannes belæwed wæs. þa ferde he to galileam

13   ∧ forlætenre þære ceastre nazareth. he com ∧ eardode on capharnaum. on þam sædia;-gemærum. on endum zabulon. ∧ neptalim.

14   &thaet; wære gefylled &thaet; ðe gecweden wæs þurh esaiam þone witegan ^note.

16   Ðeoda folc ðe on þystrum sæt geseah mycel leoht; ∧ sittendum on earde deaþes sceade is leoht &udia;p a-sprungen;

17   Syððan ongan se hælend bodian ∧ cweðan. doð dæd-bote. soðlice heofona rice genealæcð.

18    ^note Þa se hælend eode wið ða galileiscean sædia;. h&edia; geseh twegen gebroðru symonem s&edia; wæs genemned petrus. ∧ andream his broþor s&edia;ndende hyra nett on þa sædia;; Soðlice h&idia; wæron fisceras.

19   ∧ he sæde him; Cumað æfter me ∧ ic do &thaet; gyt beoð manna fisceras;

20   ∧ hi þær-rihte forleton hyra net ∧ him fyligdon;

21   And þa he þanon eode he ge-seh twegen oðre gebroþru. iacobum zebedei. ∧ iohannem his broþur. on scype mid hyra fæder zebedeo. remigende hyra nett ∧ he clypode h&idia;;

22   Hi ða sona for-l&edia;ton hyra nett ∧ hyra fæder. ∧ him fylidon.

23    ^note ∧ þa beferde se hælend ealle galileam. lærende on hyra gesomnungum. ∧ he wæs bodiende god-spel þæs r&idia;ces. ∧ hælende ælce adle ∧ ælce untrumnysse. on þam folce;

24   ∧ ða ferde hys hl&idia;sa into ealle syriam. ∧ hi brohton him ealle yfel-hæbbende missenlicum adlum. ∧ on tintregum gegripene. ∧ þa ðe deofel-seocnyssa hæfdon. ∧ monoð-seoce ∧ laman ∧ he þ&adia; gehælde;

25   ∧ him fyligdon mycele menigu fram galilea ∧ fram decapoli ∧ fram hierusalem ∧ fram iudea ∧ fram begeondan iordanen; CHAPTER V.

1    ^note Soðlice þa se hælend ge-seh þa menigu. he astah on þone munt. ∧ þa he sæt þa genealæhton his leorning-cnihtas to him.

2   ∧ he ontynde his muð ∧ lærde h&idia; ∧ cwæð;

3   Eadige synt þa gastlican þearfan. forþam hyra ys heofena rice;

5    ^note Eadige synt þa liðan. forþam þe h&idia; eorðan &adia;gun;

4    ^note Eadige synt þa ðe nu wepað. forþam þe h&idia; beoð gefrefrede;

6   Eadige synt þa ðe rihtwisnesse hingriað ∧ þyrstað. for-þam þe h&idia; beoð gefyllede;

7   Eadige synt þa mild-heortan. for-þam þe h&idia; mild-heortnysse begytað;

8   Eadige synt þa clæn-heortan. for-þam þe h&idia; god ge-seoð;

9   Eadige synt þa ge-sybsuman. for-þam ðe h&idia; beoð godes bearn genemnede;

10   Eadige synt þa þe ehtnysse þoliað for rihtwisnysse. for-þam þe hyra ys heofonan r&idia;ce;

11   Eadige synt ge þonne h&idia; wyriað eow ∧ ehtað eow. ∧ secgeað ælc yfel ong&edia;n eow. leogende for me;

12   Geblissiað ∧ gefægniað. forþam þe eower m&edia;d ys mycel on heofonum;
Swa hi ehton þa witegan þe beforan eow wæron;

13    ^note Ge synt eorþan sealt. gyf &thaet; sealt awyrð on þam þe hit [gesylt bið. hit] ne mæg syððan to nahte buton &thaet; hit sy &udia;t-aworpen. ∧ sy fram mannum for-treden;

14   Ge synt middaneardes leoht. ne mæg seo ceaster beon behyd þe byð uppan m&udia;nt aset;

15   Ne hi ne ælað hyra leoht-fæt. ∧ hit under cyfe settað. ac ofer candel-stæf. &thaet; hit onlihte eallum þe on þam huse synt;

16   Swa onlihte eower leoht beforan mannum &thaet; hi geseon eowre g&odia;dan weorc. ∧ wuldrian eowerne fæder þe on heofenum ys;

17    ^note Nelle ge w&edia;nan &thaet; ic come towurpan þa .ædia;. oððe þa witegan. ne com ic na towurpan ac gefyllan;

18   Soþes on eornost ic secge eow. ærþam gew&idia;te heofon ∧ eorðe &adia;n .i. oððe &adia;n prica. ne gew&idia;t fram þære .ædia;. ærþam ealle þing gewurðan;

19   Eornostlice se ðe towyrpð &adia;n of þysum læstum bebodum ∧ þa men swa lærð s&edia; byð læst genemned on heofonan rice; Soþlice se ðe hit deð ∧ lærð. se biþ mycel genemned on heofonan r&idia;ce;

20    ^note Soðlice ic secge eow buton eower rihtwisnyss m&adia;re sy þonne þæra wr&idia;tera ∧ sundor-halgena. ne g&adia; g&edia; on heofonan r&idia;ce;

21   Ge gehyrdon &thaet; gecweden wæs on ealdum tidum; Ne ofsleh þu. se þe ofslihð se byþ d&odia;me scyldig;

22   Ic secge eow soþlice &thaet; ælc þe yrsað hys breþer. byð dome scyldig; Soþlice s&edia; þe segð hys breðer þ&udia; awordena. he byð geþeahte scyldig; Se þe segð þ&udia; st&udia;nta se byþ scyldig helle fyres;

23   Eornostlice gyf þu bringst þine l&adia;c to weofode. ∧ þu þær geþencgst &thaet; ðin broðor hæfð ædia;nig þing ag&edia;n ð&edia;.

24   læt þær þine l&adia;c beforan þam altare ∧ gang ædia;r ∧ gesybsuma wið þinne broðer ∧ þonne cum þu syððan ∧ bring þine l&adia;c;

25    ^note Beo þu onb&udia;gende þinum wiðer-winnan hraðe þa hwile þe ðu eart on wege mid him þe læs þe ðin wiðer-winna þe sylle þam deman. ∧ se dema þe sylle ðam þ&edia;ne. ∧ þu sy on cwertern send;

26   Soþes ic secge þe; Ne gæst þu þanone ædia;r ðu agylde þone ytemestan feorðlingc;

27    ^note Ge gehyrdon &thaet; on ealdum cwydum gecweden wæs; Ne &udia;nriht-hæme ðu

28   soðlice ic secge eow. &thaet; ælc þæra þe wif gesyhð ∧ hyre gewylnað. eallunga &thaet; s&edia; ge-syngað on hys heortan;

29   Gyf þin swyðre eage þe æswicie ahola hit &udia;t ∧ awurp hyt fram þe; Soðlice þe ys betere &thaet; &adia;n þinra lima forwurþe. þonne eal þin lichama s&idia; on helle asend;

30   ∧ gyf þin swiðre hand þe asw&idia;ce. aceorf h&idia; of. ∧ awurp hi fram þ&edia;; Witodlice þe ys betere &thaet; &adia;n þinra lima forwurðe þonne eal þin lic-hama fare to helle;

31    ^note Soðlice hit ys gecweden swa hwylc swa his w&idia;f forlæt. he sylle hyre. hyra h&idia;wgedales b&odia;c;

32   Ic secge eow to soðum &thaet; ælc þe his wif forlæt buton forlegennysse þingum. he deð &thaet; heo unriht-hæmð; ∧ s&edia; unriht-hæmð þe forlætene æfter him genimð;

33   Eft ge gehyrdon &thaet; gecweden wæs on ealdum cwydum. ne forswere þ&udia;; Soðlice drihtne þu ag&ydia;lst þ&idia;ne &adia;ðas;

34   Ic secge eow soþlice &thaet; ge eallunga ne swerion. ne þurh heofon. forþam þe heo ys godes þrym-setl.

35   ne þurh eorðan forþam ðe heo ys hys fot-scamul. ne þurh hierusalem forþam þe heo ys mædia;res cynincges cester;

36   Ne ðu ne swere þurh þin heafod. forþam þe þ&udia; ne miht ænne locc ged&odia;n hw&idia;tne oððe blacne;

37   Soðlice s&idia; eower spræc hyt ys. hyt ys. hyt nys. hyt nys; Soðlice gyf þær mare byð &thaet; bið of yfele;

38   Gehyrdon ge &thaet; gecweden wæs; Eage for &edia;age. and toð for teð;

39   Soþlice ic secge eow ne winne ge ongen þa ðe eow yfel doþ. ac gyf hwa þe slea on þin swyþre wenge. gegearwa him &thaet; oðer;

40   ∧ þam ðe wylle on dome wið þe flitan ∧ niman þine tunecan. læt him to þinne wæfels;

41   ∧ swa hwa swa þe genyt þusend stapa g&adia; mid him oðre twa þusend;

42   Syle þam ðe þe bidde ∧ þam ðe [wylle] æt þ&edia; borgian ne wyrn þu him;

43    ^note Ge gehyrdon &thaet; gecweden wæs lufa þinne nextan ∧ hata þinne feond;

44   Soþlice ic secge eow lufiað eowre fynd. ∧ doþ wel þam ðe eow yfel doð. ∧ gebiddað for eowre ehteras ∧ tælendum eow.

45   &thaet; ge s&idia;n eowres fæder bearn þe on heofonum ys. se þe deð &thaet; hys sunne &udia;p aspringð ofer þa g&odia;dan ∧ ofer þa yfelan. ∧ he lædia;t r&idia;nan ofer þa rihtwisan. ∧ ofer þa &udia;nrihtwisan;

46   Gyf ge soðlice þ&adia; lufiað (sic). hwylce mede habbaþ ge. h&udia; ne doð m&adia;nfulle sw&adia;;

47   ∧ gyf ge &thaet; &adia;n doð &thaet; ge eowre gebroðra wylcumiaþ. hwæt d&odia; g&edia; mare. h&udia; ne doð hæþene sw&adia;;

48   Eornustlice beoð fulfremede. swa eower heofonlica fæder is fullfremed; CHAPTER VI.

1    ^note Begymað &thaet; ge ne d&odia;n eowre riht-wisnesse beforan mannum &thaet; ge s&idia;n geherede fram him; Elles næbbe g&edia; m&edia;de mid eowrum fæder þe on heofenum ys;

2   Eornustlice þonne ðu þine ælmessan sylle. ne blawe man byman beforan þe swa liceteras doð on gesomnuncgum ∧ on w&idia;cum &thaet; hi s&idia;n ge-&adia;rwurþode fram mannum; Soð ic secge eow hi onfengon hyra mede;

3   Soþlice þonne þu þ&idia;ne ælmessan d&odia;. nyte þ&idia;n wynstre hwæt d&odia; þin swyþre

4   &thaet; þin ælmesse sy on diglum ∧ þin fæder hit agylt þe se þe gesyhþ on diglum;

5   ∧ þonne ge eow gebiddon ne beo g&edia; swylce liceteras. þ&adia; lufiað &thaet; h&idia;g gebiddon hi standende on ge-somnungum ∧ stræta hyrnum. þæt men hig geseon; Soþ ic secge eow hig onfengon hyra mede;

6   Ðu soþlice þonne þu ðe gebidde. gang into þinum h&edia;d-clyfan. ∧ þinre dura belocenre. bide þinne fæder on dihlum. ∧ þin fæder þe ge-syhð on dihlum hyt agylt þe;

7    ^note Soðlice þonne ge eow gebiddon. nelle ge sprecan fela. swa swa hæðene; Hig w&edia;nað &thaet; hi sin gehyrede on hyra menig-fealdan spæce;

8   Nellen ge eornostlice him ge-efenlæcan; Soðlice eower fæder wat hwæt eow þearf ys ær þam þe ge hyne biddað;

9   Eornustlice gebiddað eow ðus; Fæder &udia;re þu þe eart on heofonum; Si þin nama gehalgod

10   to-becume þin r&idia;ce gewurþe ðin willa on eorðan swa swa on heofonum.

11   &udia;rne gedæghwamlican hlaf syle us to dæg

12   ∧ forgyf us &udia;re gyltas swa swa w&edia; forgyfað &udia;rum gyltendum

13   ∧ ne gelædia;d þu us on costnunge ac alys us of yfele soþlice;

14   Witodlice gyf ge forgyfað mannum hyra synna þonne forgyfþ eower se heofenlica fæder eow eowre gyltas;

15   Gyf ge soðlice ne forgyfað mannum. ne eower fæder ne forgyfð eow eowre synna;

16    ^note Soðlice þonne ge fæston. nellon ge wesan. swylce lease licceteras. hig fornymað hyra &adia;nsyna &thaet; hig æt-eow&udia;n mannum fæstende; Soþlice ic secge eow &thaet; hig onfengon hyra mede;

17   Ð&udia; soðlice þonne ðu fæste smyra þin heafod. ∧ þweah þine &adia;nsyne.

18   &thaet; þ&udia; ne sy gesewen fram mannum fæstende. ac þinum fæder þe ys on diglum. ∧ þin fæder þe gesyhð on dyglum hit agylt þe;

19   Nellen g&edia; gold-hordian &edia;ow gold-hordas on eorþan. þær &odia;m ∧ moððe hit for-nimð. ∧ þær ðeofas hit delfað ∧ forstelaþ;

20   Gold-hordiað &edia;ow soþlice gold-hordas on heofenan þær naðor &odia;m ne moþðe hit ne for-nimð ∧ ðar þeofas hit ne delfað ne ne for-stelaþ;

21   Witodlice þær ðin gold is. þær is ðin heorte;

22   Ð&idia;nes lic-haman leoht-fæt is þin eage. gyf þin eage bið anfeald eall þin lichama bið beorht;

23   Gif þin eage soþlice bið m&adia;nfull eall þin lic-hama byþ ðysterfull; Eornustlice gyf &thaet; leoht þe on ðe is synt þystru. hu mycle beoþ ða þystru;

24    ^note Ne mæg n&adia;n man twam hlafordum þeowian oððe he soðlice ænne hatað ∧ oðerne lufaþ. oððe he bið &adia;num gehyrsum. ∧ oðrum unge-hyrsum; Ne magon g&edia; gode þeowian ∧ woruld-welan.

25   forþam ic secge eow &thaet; ge ne sin ymbhydige eowre sawle hwæt ge eton. ne eowrum lic-haman mid hwam ge s&ydia;n ymbscrydde; H&udia; nys seo sawl selre þonne mete ∧ eower lic-hama betera þonne &thaet; reaf;

26   Be-healdað heofonan fuglas forþam þe h&idia;g ne sawað ne hig ne ripað ne hig ne gadriað on berne ∧ eower heofonlica fæder hig f&edia;t; H&udia; ne synt ge selran þonne hig;

27   Hwylc eower mæg soþlice geþencan &thaet; he ge-eacnige ane elne to hys anlicnesse.

28   ∧ to hwi synt ge ymb-hydige be re&adia;fe; Besceawiað æcyres lilian hu hig weaxað. ne sw&idia;ncað hig ne hig ne spinnað;

29   Ic secge eow soðlice &thaet; furðon salomon on eallum hys wuldre næs ofer-wrigen swa swa &adia;n of ðyson;

30   Soþlice gyf æcyres weod &thaet; ðe to dæg is ∧ bið to morgen on fen (sic) asend. god [swa] scryt. eala ge gehwædia;des geleafan. þam mycle m&adia; he scryt eow;

31   Nellen ge eornustlice beon ymbhydige þus cweþende. hwæt ete w&edia; oððe hwæt dr&idia;nce we. oþþe mid hwam beo w&edia; oferwrogene;

32   Soþlice ealle þas þing þeoda seceað; Witodlice eower fæder wat &thaet; ge eallra þyssa þinga be-þurfon

33   eornustlice s&edia;ceað ærest godes rice ∧ hys rihtwisnesse. ∧ ealle þas þing eow beoþ þær-to ge-eacnode;

34   Ne beo ge na hogiende ymb þa morgenlican neode. soðlice se morgenlica dæg carað ymb hyne sylfne; Æghwylc dæg hæfð gen&odia;h on hys agenum ymbhogan; CHAPTER VII.

1    ^note Nellen ge deman &thaet; ge ne syn ford&edia;mede;

2   Witodlice ðam ylcan dome þe ge demað eow byð ged&edia;med. ∧ on ðam ylcan gemete þe ge metaþ. eow byþ gemeten;

3   To hwi gesihst þu &thaet; mot on þines broþor egan. ∧ þ&udia; ne ge-syhst þone beam on þinum agenum eagan;

4   Oþþe humeta cwystiþu (sic) to þinum breþer broþur þafa &thaet; ic ut ado &thaet; mot of þinum eagan þonne se beam biþ on þinum agenum eagan;

5   La þu liccetere ad&odia; ærest ut þone beam of þinum agenum eagan. ∧ be-hawa þonne &thaet; þu &udia;t ad&odia; &thaet; mot of þines broður eagan;

6    ^note Nellen ge syllan &thaet; halige hundum. ne ge ne wurpen eowre mere-grotu toforan eowrum swynon. þe lædia;s hig mid hyra fotum hig fortredon. ∧ hig þonne ongean gewende eow toslyton;

7    ^note Biddaþ ∧ eow bið geseald. seceaþ ∧ ge hit findaþ. cnuciað. ∧ eow biþ ontyned;

8   Witodlice ælc þæra þe bit he onfehþ. ∧ se þe secð he hyt fint ∧ þam cnuciendum bið ontyned;

9   Hwylc man is of eow gyf his sunu hyne bit hlafes sylst þu him stan

10   oððe gyf he bytt fisces sylst þu him næddran;

11   Eornustlice nu ge þe yfle synt cunnun gode sylena eowrum bearnum syllan. mycle m&adia; eower fæder þe on heofenum ys syleþ g&odia;d þam þe hyne biddað;

12   Eornustlice ealle þa þing ðe ge wyllen &thaet; men eow don. doþ ge him &thaet; sylfe. &thaet; ys soþlice ædia;. ∧ witegena bebod;

13    ^note Gangað inn þurh &thaet; nearwe geat. forþon þe &thaet; geat is swyþe w&idia;d. ∧ se weg is swiþe rum þe to for-spillednesse gelæt ∧ swyþe manega synt þe þurh þone weg farað;

14   Eala hu neara ∧ h&udia; angsum is &thaet; geat ∧ se weg þe to life gelædt ∧ swyþe feawa synt þe þone weg findon;

15    ^note Warniað eow fram leasum witegum. þa cumað to eow on sceapa gegyrelum. ac hig beoð innane reafigende wulfas.

16   fram hyra wæstmun g&edia; hi under-gytað; Cwyst þu gaderað man w&idia;nberian of þornum oððe fic-æppla of þyrncinum;

17   Swa ælc g&odia;d treow byrþ gode wæstmas ∧ ælc yfel treow byrþ yfele wæstmas.

18   ne mæg &thaet; gode treow beran yfle wæstmas. ne &thaet; yfele treow gode wæstmas;

19   Ælc treow þe ne byrð godne wæstm sy hyt forcorfen ∧ on fyr aworpen;

20   Witodlice be hyra wæstmum ge hig oncnawað;

21   Ne gæð ælc þæra on heofena rice þe cwyþ to me drihten drihten. ac se þe wyrcð mines fæder willan þe on heofenum is. se gæð on heofena rice;

22    ^note Manega cweþað on þam dæge to me drihten drihten. h&udia; ne witegode w&edia; on þinum naman. ∧ on þinum naman we &udia;t-awurpon deoflu. ∧ on þinum naman we worhton mycle mihta.

23   þonne cweðe ic to him &thaet; ic eow næfre ne cuðe; Gewitað fram me ge þe worhton unrihtwysnesse;

24   Eornustlice ælc þæra þe ðas mine word gehyrð ∧ þa wyrcð byþ gelic þam wisan were se hys hus ofer st&adia;n getimbrode.

25   þa com þær ren ∧ mycele flod ∧ þær bleowun windas ∧ ahruron on &thaet; hus ∧ hyt na ne feoll; Soðlice hit wæs ofer stan getimbrod.01Q0001

26   ∧ ælc þæra þe gehyrþ ðas mine word. ∧ þ&adia; ne wyrcð se byþ gelic þam dysigan men þe getimbrode hys hus ofer sand-ceosel

27   þa r&idia;nde hit ∧ þær c&odia;mun flod ∧ bleowun windas ∧ ahruron on &thaet; hus. ∧ &thaet; hus feoll ∧ hys hryre wæs mycel;

28    ^note Þa wæs geworden þa se hælend þas word ge-endode þa wundrode &thaet; folc his lare

29   soþlice he lærde swylce he anweald hæfde. ∧ na swa swa hyra boceras ∧ sundor-halgan; CHAPTER VIII.

1   Soþlice þa se hæl[e]nd of þam munte nyþer-astah. þa fyligdon him mycle mænio.

2   þ&adia; genealæhte &adia;n hreofla to him ∧ hine to him ge-eaðmedde ∧ þus cwæð. Drihten gyf þu wylt þu miht m&edia; geclænsian;

3   Ða astrehte se hælend hys hand ∧ hrepode hyne. ∧ þus cwæð01Q0002 Ic wylle beo geclænsod ∧ hys hreofla wæs hrædlice geclænsod;

4   Ða cwæð se hælend to him. warna þe &thaet; þu hyt nænegum men ne secge; Ac gang æt-eowe þe þam sacerde ∧ bring hym þa lac þe moyses bebead on hyra gecyðnesse;

5    ^note Soþlice þa se hælend ineode on capharnaum. þa genealæhte hym. an hundredes ealdor. hyne biddende

6   ∧ þus cweðende. Drihten m&idia;n cnapa lið on m&idia;num huse lama ∧ mid yfle geðread;

7   Ða cwæð se hælend to him; Ic cume ∧ hyne gehæle;

8   Ða andswarode se hundredes ealdor ∧ þus cwæð; Drihten ne eom ic wyrðe &thaet; þu ingange under mine þecene. ac cweð þin &adia;n word ∧ min cnapa biþ gehæled;

9   Soðlice ic eom man under anwealde gesett. ∧ ic hæbbe þegnas under me ∧ ic cweðe to þysum gang ∧ he gæð ∧ ic cweðe to oþrum. cum ∧ he cymð to minum þeowe wyrc þis. ∧ he wyrcð;

10   Witodlice þa se hælend þis gehyrde þa wundrode he ∧ cwæð to þam þe hym fyligdon; Soþ ic secge eow. ne gemette ic swa mycelne geleafan on israhel;

11   To soþum ic secge eow. &thaet; manige cumað fram east-dæle ∧ west-dæle ∧ wuniað mid abrahame ∧ isahace ∧ iacobe on heofena rice;

12   Witodlice þises rices bearn beoð aworpene on þa ytemestan þystro. þær bið w&odia;p. ∧ toþa gristbitung.

13   ∧ se hælend cwæð to þam hundrydes ealdre. Ga ∧ gewurþe ð&edia; swa swa þu gelyfdest; ∧ se cnapa wæs gehæled on þære tide;

14    ^note Ða se hælend com on petres huse þa geseah he hys swegre licgende ∧ hriþgende

15   ∧ he æthr&adia;n hyre hand ∧ se fefor hig forlet; Ða aras heo ∧ þenode him;

16   Soþlice þa hyt æfen wæs. hig brohton him manege defol-seoce. ∧ he &udia;t-adræfde þa unclænan gastas mid hys worde ∧ he ealle gehælde þa yfel-hæbbendan.

17   &thaet; wære gefylled &thaet; gecweden is þurh esa&idia;am þone witegan. þus cweðende. He onfeng ure untrumnessa ∧ he abær ure adla;

18   Ða geseah se hælend mycle menigeo ymbutan hyne. þa het he hig faran ofer þone muþan;

19    ^note Ða genealæhte him &adia;n bocere ∧ cwæþ; Lareow ic fylige þe swa hwæder swa þu færst;

20   Ða cwæð se hælend to him; Foxas habbað holu ∧ heofenan fuglas nest soþlice mannes sunu næfð hwær he hys heafod ahylde;

21   Ða cwæð to him oþer of hys leorning-cnihtum; Drihten alyfe me ærest to farenne ∧ bebyrigean minne fæder

22   þa cwæð se hælend to him. fylig me ∧ læt deade bebyrigean hyra deadan;

23    ^note ∧ he astah on scyp ∧ hys leorning-cnyhtas hym fyligdon;

24   Ða wearð mycel styrung geworden on þære sædia;. swa &thaet; &thaet; scyp wearð ofergoten mid yþum. witodlice he slep;

25   ∧ hig genealæhton ∧ h&ydia; aw&edia;hton hyne þus cweðende; Drihten hæle us we moton forwurþan;

26   Ða cwæð he to him to hwi synt ge forhte ge lytles geleafan; Ða aras he ∧ bebead þam winde ∧ þære sædia;. ∧ þær wearð geworden mycel smyltness;

27   Gewisslice þa men wundrodun ∧ þus cwædon hwæt is ðes &thaet; windas ∧ sædia; him hyrsumiað;

28    ^note Þa se hælend com ofer þone muþan on geraseniscra r&idia;ce þa urnon him togenes twegen þe hæfdon deofol-seocnesse of byrgenum &udia;t-gangende. þa wæron swiðe reþe swa &thaet; nan man ne mihte faran þurh þone weg.

29   ∧ hig hrymdon ∧ cwædon; La hælend godes sunu hwæt ys þe ∧ us gemæne. come þu hider ær t&idia;de us to þreagenne;

30   Ðær wæs soþlice unfeorr an swyna heord manegra ^note manna læswiende

31   þa deofla soðlice hyne bædon þus cweþende gyf þu us ut-adrifst asende us on þas swina heorde;

32   Ða cwæð he to him faraþ; ∧ hig þa utgangende ferdon on þa swin. ∧ þærrihte ferde eall seo heord myclum on-ræse niwel on þa sædia; ∧ hig wurdon deade on þam wætere;

33   Ða hyrdas witodlice flugon ∧ comun on þa ceastre ∧ cyddon ealle þas þing ∧ be þam þe ða deoful-seocnyssa hæfdon;

34   Ða eode eall seo ceaster-waru togeanes þam hælende. ∧ þa þa hig hyne gesawun þa bædon hig hyne &thaet; he ferde fram heora gemærum; CHAPTER IX.

1    ^note Ða astah he on scyp ∧ &odia;fer-seglode ∧ c&odia;m on his cæstre.

2   ða brohton hig hym ænne laman on bedde licgende. þa geseah se hælend hyra geleafan ∧ "h; to þam laman la be&adia;rn gelyfe. þe beoþ þine synna forgyfene;

3   Ða cwædon hig sume þa boceras him betwynan; Ðes spycð bysmor-spræce

4   þa se hælend geseah hyra ge-þanc ða cwæð he to hwi þence ge yfel on eowrum heortum.

5   hwæt is eaþelicre to cweðenne þe beoð forgyfene þine synna. oððe to cweðanne ar&idia;s ∧ g&adia;

6   &thaet; ge soþlice witon &thaet; mannes sunu hæfð anweald on eorþan synna to forgyfenne þa cwæð he to þam laman ar&idia;s ∧ nym þin bedd. ∧ gang on þin hus;

7   ∧ he aras ∧ ferde to hys huse;

8    ^note Soðlice ða þa seo mænigeo þis gesawon þa ondr&edia;don hig hym ∧ wuldrodon god þe sealde swylcne anweald mannum;

9   Ða se hælend þanon ferde he geseah ænne man sittende æt toll-sceamule þæs nama wæs matheus. ∧ he cwæð to him. fylig me ∧ he ar&adia;s ∧ fyligde him;

10   ∧ hyt wæs geworden þa he sæt innan huse þa comun manega m&adia;nfulle ∧ synfulle ∧ sæton mid þam hælende. ∧ hys leorning-cnyhtum;

11   Ða þa sundorhalgan &thaet; ges&adia;won þa cwædon hig to hys leorning-cnyhtum. hwi ys eower lareow mid manfullum ∧ synfullum;

12   ∧ se hælend cwæð þis gehyrende; Nys halum læces nan þearf ac seocum.

13   gað soðlice ∧ leornigeaþ hwæt is. ic wylle mildheortnesse næs onsægdnesse; Soþlice ne com ic rihtwise to gecigeanne. ac þa synnfullan;

14    ^note Þa genealæhton iohannes leorning-cnihtas to hym ∧ þuss cwædon; Hwi fæste we ∧ þa sundor-halgan gelomlice; Soþlice þine leorning-cnihtas ne fæstað.

15   ∧ se hælend cwæð to him; Cweþe ge sceolun þæs brydguman cnihtas wepan þa hwile þe se brydguma mid hym byþ; Soðlice þa dagas cumað &thaet; se bryd-guma byð afyrred fram him. ∧ þonne on ðam dagum hig fæstað;

16   Ne deþ witodlice n&adia;n man niwes claðes scyp on eald reaf he tobrycð hys stede on þam reafe ∧ se slite byþ þe wyrsa;

17   Ne hig ne doð niwe w&idia;n on ealde bytta. gyf hi doð. þa bytta beoþ tobrocene ∧ &thaet; win agoten. ∧ þa bytta forwurþað; Ac hig doð niwe win on n&idia;we bytta; ∧ ægðer byþ ge-healden;

18    ^note Ða þas þing to him spræc. þa genealæhte &adia;n ealdor ∧ ge-eaðmedde hyne to him þus cweðende; Drihten min dohtor is dead; Ac cum ∧ sete þine hand uppan hig ∧ heo lyfað

19   ∧ se hælend ar&adia;s ∧ fyligde hym ∧ hys leorningcnihtas;

20   ∧ þa &adia;n wif þe þolode blod-ryne twelf gear genealæhte wið-æftan. ∧ æt-hran hys reafes fnæd.

21   heo cwæð soðlice on hyre mode for &adia;n ic beo h&adia;l gyf ic hys reafes æthr&idia;ne;

22   ∧ se hædia;lend bewende hyne ∧ hig geseah ∧ cwæð; Gelyf dohtor þ&idia;n geleafa þe gehælde ∧ &thaet; w&idia;f wæs gehædia;led on þære t&idia;de;

23    ^note And þ&adia; se hælend c&odia;m into þæs ealdres healle ∧ geseah hwistleras ∧ hlydende menigeo

24   h&edia; cwæð; G&adia;ð heonun. nys þys mæden dead soðlice ac heo slæpð; ∧ hig tældon hyne

25   ∧ þa he þa menigeo &udia;t-adr&adia;f. he geode in ∧ nam hyre hand ∧ &thaet; mæden ar&adia;s

26   ∧ þes hlisa sprang ofer eall &thaet; land;

27    ^note Þa se hælend þanun for þa fyligdun hym twegyn blinde hrymynde ∧ cweðende. l&adia; d&adia;uides sunu gemiltsa unc;

28   Soðlice þa he ham com þa blindan genealæhton to him ∧ se hælend cwæð to him. gel&ydia;fe gyt. &thaet; ic inc mæg gehælan. hig cwædon to hym witodlice drihten;

29   Ða æt-hran he hyra eagena cweðynde sy inc æftyr incrun geleafan;

30   And hyra eagan wærun ontynede. ∧ se hælynd bebead him cw[e]þende warniað &thaet; ge hyt nanum men ne secgeon;

31   Hig soðlice &udia;t-gangynde gewidmærsudun hyne ofer eall &thaet; land;

32   Ða hig wæron soðlice &udia;t ag&adia;ne hig brohton him dumbne man se wæs deoful-seoc.

33   ∧ &udia;t-adryfenum þam deofle se dumba spræc. ∧ þa menigeo wundredon cweðende; Næfre æt-ywde swylc on israhela folce;

34   Soþlice þa sundor-halgan cwædia;don on deofla ealdre he drifð &udia;t deoflu;

35    ^note And se hælend ymbfor ealle burga ∧ ceastra lærende on hyra gesomnungum ∧ bodiende rices godspell. ∧ hælende ælce adle ∧ ælce &udia;ntrumnesse;

36   He gemiltsude soðlice þære menigeo. þa he hi geseah. forþan hig wærun gedrehte ∧ licgende swa swa sceap þe hyrde nabbað;

37   Þa he sæde hys leorning-cnihtun. witodlice micel rip ys ∧ feawa wyrhtyna.

38   biddaþ ðæs ripes hlaford &thaet; he sende wyrhtan to his ripe; CHAPTER X.

1   And to-somne gecigydum hys twelf leorning-cnihtun. he sealde him unclænra gasta anweald &thaet; hig adryfun hig &udia;t ∧ hældun adle ∧ ælce untrumnysse;

2   Ðis synt soðlice þæra twelf apostola naman; Se forma ys simon þe ys genemned Petrus ∧ Andreas hys broðor. Iacobus zebedei. ∧ Iohannes hys broður.

3   Philippus. ∧ Bartholomeus. Thom&adia;s. ∧ Matheus. Puplicanus ∧ Iacobus alphei ∧ Taddeus.

4   Simon chananeus. ∧ Iudas scarioth þe hyne belæwde;

5   Ðas twelf se hælynd sende him be-beodende ∧ cweþende. ne fare ge on þeoda weg. ∧ ne ga ge innan samaritana ceastre

6   ac gað m&adia; to þam sceapun þe forwurdun israhela hiwrædene;

7    ^note Se hælend cwæþ to hys leorning-cnihton gað ∧ bodiaþ cweþende &thaet; heofona rice ge-nealæcþ;

8   Hælað untrume. Awecceað deade. clænsiað hreofle. drifað ut deoflu. ge onfengun to gyfe syllað to gyfe.

9   næbbe ge gold ne seolfer ne feoh on eowrum bigyrdlum

10   ne codd on wege. ne twa tunecan. ne ge-scy. ne gyrde. soþlice se wyryhta ys wyrþe hys metys.

11    ^note On swa hwylce burh oððe ceastre swa ge ingað ahsiað hwa si wyrðe on þære. ∧ wuniaþ ðær oð ge &udia;t-gan

12   þonne ge ingan soþlice on &thaet; hus gretað hit cweðende sy syb þisun huse

13   ∧ gyf &thaet; hus witodlice wyrþe byð eower syb cymð ofer hyt. gyf hyt soðlice wyrþe ne byð eowur syb byð to eow gecyrred;

14   And swa hwa swa eow ne under-fehð ne eowre spræca ne gehyrð. þonne ge &udia;t-gan of ðam huse oððe of ðære ceastre asceacaþ &thaet; dust of eowrum fotum.

15   Soþlice ic eow secge acumendlicre byð sodoma lande ∧ gomorra on domes dæg þonne ðære ceastre;

16    ^note Nu ic eow sende swa sceap. gemang wulfas beoþ eornustlice gleawe swa næddran ∧ bylwite swa culfran

17   warniað eow soþlice fram mannum. hig syllaþ eow soþlice on gemotum ∧ swingað eow on hyra gesomnungum.

18   ∧ ge beoþ gelædde to d&edia;mun ∧ to cyningun for me. to hyra dome ∧ þeodun;

19   Þonne belæwaþ syllað eow ne þence ge hu oððe hwæt ge sprecun. eow byð geseald soþlice on þære t&idia;de hwæt ge sprecun.

20   ne synt ge na þe þær sprecað ac eowres fæder gast þe sprycð on eow;

21   Soþlice broþur sylþ hys broður to deaðe. ∧ fæder hys sunu. ∧ bearn arisaþ ongen magas ∧ to deaþe h&idia; fordoþ.

22   ∧ ge beoþ on hatunge eallum mannum for m&idia;num naman. Soðlice se þurh-wunaþ oð ende se byþ hal;

23    ^note Ðonne hi eow ehtaþ on þysse byrig fleoþ on oþre. ∧ ðonne h&idia; on þære eow ehtaþ fleoþ on þa þryddan; Soþlice ic eow secge ne be-faraþ ge israhela burga ærþan þe mannes sunu cume;

24   Nys se leorning-cniht ofer hys lareow ne þeow ofer hys hlaford

25   genoh byþ soþlice þam leorning-cnihte &thaet; he sy swylce hys lareow ∧ þeow swylce hys hlafurd; Gyf hi þæs h&idia;redes fæder belzebub clypedon mycle swyþur hig eow clypiaþ

26    ^note eornustlice ne ondræde ge hig; Nys soþlice nan þing dyhle &thaet; ne wurðe geswutelod. ne nan dihle þing &thaet; ne wurðe ge-openod;

27   Ðæt ic eow secge on þystrum. secgað hyt on leohte. ∧ &thaet; ge on eare gehyrað bodiaþ uppan hrofum

28   ∧ ne ondræde ge þa ðe eowyrne lic-haman of-sleaþ. ne magon hig soþlice þa sawle ofslean. ac ondrædað m&adia; þone þe mæg sawle ∧ lichaman ford&odia;n on helle.

29   h&udia; ne becypað h&idia;g twegen spearwan to peninge. ∧ &adia;n of ðam ne be-fylð on eorðan b&udia;tan eowrun fæder;

30   And soþlice ealle eowres heafdes loccas synt getealde;

31   Ne ondræde ge ge synt selran þonne manega spearuan;

32   Ælcne eornustlice þe me cyþ beforan mannun. ic cyþe hyne beforan m&idia;nun fæder þe on heofenum ys;

33   Se þe me wiðsæcð beforan mannun. ∧ ic wiþsace hyne beforan m&idia;num fæder þe on heofenum ys;

34   Ne wene ge &thaet; ic come sybbe on eorþan to sendanne. ne com ic sybbe to sendanne ac swurd;

35   Ic com soþlice mann asyndrian ongen hys fæder. ∧ dohtur ongen hyre modur. ∧ snore ongen hyre swegre.

36   ∧ mannes fynd hys ge-h&udia;san;

37    ^note Se hælend cwæð to hys leorning-cnihtum. Se þe lufaþ fæder oððe modor m&adia; þonne me nys h&edia; m&edia; wyrþe. ∧ se ðe lufað sunu oððe dohtor swyþur þonne me nys he me wyrþe.

38   ∧ se þe ne nimþ hys cwylminge ∧ fyligþ me nys he me wyrþe;

39   Se þe ge-met hys sawle se for-spilþ hig. ∧ se þe for-spilþ hys sawle for m&edia; h&edia; ge-m&edia;t hi;

40   Se þe eow under-fehþ he under-fehð me ∧ se ðe me under-fehþ he under-fehð þone þe me sende;

41   Se þe under-fehð witegan on witegan naman he on-fehþ witygan mede. And se þe under-fehþ rihtwisne on riht-wises naman he onfehþ riht-wises m&edia;de;

42   And swa hwylc swa sylþ anne drinc cealdes wæteres &adia;num þyssa lytylra manna on leorningcnihtes naman. Soþ ic secge eow ne amyrð he hys mede; CHAPTER XI.

1   ∧ hyt wæs geworden þa se hælynd þys ge-endude hys twelf leorning-cnihtum bebeodende. h&edia; f&odia;r þanun &thaet; he lærde ∧ bodude on hyra burgum;

2    ^note Þa iohannes on bendum gehyrde cristes weoruc. þa sende he to him twegen hys leorning-cnihta

3   ∧ cwæð eart þ&udia; þe t&odia; cumenne eart oððe we oþres sceolon ab&idia;dan;

4   Se hælend &adia;ntswarude ∧ cwæð to him gaþ ∧ c&ydia;þaþ iohanne þa ðing þe ge gehyrdon ∧ gesawon.

5   blinde geseoþ. healte gað. hreofe synt aclænsude. deafe ge-hyraþ. deade arisað. þearfan bodiað.

6   And eadig ys s&edia; þe ne swicað on me;

7   Ða hi &udia;t-eodon soþlice þa ongan se hælynd secgan be iohanne ∧ cwæþ to þære menigeo; Hwi eode g&edia; &udia;t on wesðen geseon winde awegyd hreod.

8   oððe hw&idia; eode g&edia; &udia;t geseon mann hnescum gyrlum gescrydne. Nu þa þe synt hnescum gyrlum gescryddne. synt on cyninga husum;

9   Ac hwæt eode ge ut witegan geseon. ic eow secge eac maran þonne witegan;

10   Ðes ys soþlice be þam awryten ys. n&udia; ic s&edia;nde minne engyl beforan þ&idia;ne ansyne. s&edia; ge-gearwað þinne weg beforan þe.

11   Soþlice ic eow secge ne ar&adia;s be-twyx w&idia;fa bearnum m&adia;ra iohanne fulwihtere; Soðlice se þe læssa ys. ys on heofena rice him m&adia;ra;

12   Soþlice fram iohannes dagum fulwihteres oð þis heofena r&idia;ce þolað nead ∧ strece nimað &thaet;;

13   Soþlice ealle witegan ∧ ædia; witegudun oð iohannes

14   ∧ gyf ge wyllað gelyfan. he ys hel&idia;as þe to cumenne ys.

15   Se ðe e&adia;ran hæbbe to gehyrynne gehyre;

16   Soþlice hwam telle ic þas cneorysse gelice. heo ys gel&idia;c sittendum cnapun on foretige. þa hrymað to hyra efengelicon

17   ∧ cweþað. we sungun eow ∧ ge ne fr&idia;cudun. we cwiþdun ∧ g&edia; ne weopun;

18   Soþlice iohannes c&odia;m. ne etende. ne drincende. ∧ hi cwædun he hæfð deoful-seocnysse;

19   Mannes sunu c&odia;m etende ∧ dryncynde ∧ h&idia; cweðaþ. h&edia;r ys ettul mann ∧ w&idia;n-drincende. m&adia;nfulra ∧ synfulra freond. ∧ wisdom ys geriht-wisud fram heora bearnum;

20    ^note Ða ongan he hyspan þa burga on þam wærun ged&odia;ne manega hys mægena. forþam þe hi ne dydon dæd-bote;

21   W&adia; þ&edia; corozaim. wa þe bethsaida. forþam gyf on tyro ∧ syd&odia;ne wærun gedone þa mægnu þe ged&odia;ne synt on eow. gefyrn hi dydun dæd-bote on hædia;ran ∧ on axan;

22   Ðeah ic secge inc. tyro ∧ syd&odia;ne byþ forgyfendlicur on domes dæg þonne eow.

23   ∧ þ&udia; capharnaum. cwystþu bystþu &udia;p-ahafen oþ heofen. ac þu nyþer-færst oþ helle; Forþam gyf on sodomum wæron ged&odia;ne þ&adia; mægnu þe ged&odia;ne synt on þe. witodlice h&idia; wunedun oþ þysne dæg;

24   Ðeah-hwæþere ic secge eow &thaet; sodum-wara lande byð forgyfenlicre on domes dæg þonne þe;

25    ^note Se hælynd cwæð ∧swariende; Ic andytte þe drihten heofenes ∧ eorþan þ&udia; þe be-hyddyst þas þing fram wisun ∧ gleawun. ∧ onwruge þa lytlingun;

26   Swa fæder forþam hyt wæs swa gecweme beforan þe.

27   Ealle þing m&edia; synt gesealde fram minum fædyr. ∧ nan mann ne can þone sunu butun fædyr. ne n&adia;n mann ne can þone fædyr butun sunu. ∧ þam þe se sunu wyle onwreon;

28   Cumaþ to me ealle þe swincað ∧ gesymede synt. ∧ ic eow geblissige.

29   Nimaþ m&idia;n geoc ofer eow. ∧ leorniaþ æt me. forþam ic eom bilwite ∧ eadmod on heortan. ∧ ge gemetað reste eowrum sawlum;

30   Soþlice min geoc ys wynsum. ∧ m&idia;n byrþyn ys leoht;

CHAPTER XII.

1    ^note Se hælynd f&odia;r on reste-dæge ofyr æcyras. soþlice hys leorning-cnihtas hingryde ∧ hig ongunnun pluccian þa ear ∧ ætan;

2   Soþlice þa ða sundor-halgan &thaet; gesawon. hi cwædon to him; Nu þine leorning-cnihtas doð &thaet; him alyfyd nys reste-dagun to donne;

3   And he cwæþ to him ne rædde ge hwæt dauid dyde þa hyne hingrede ∧ þa ðe mid hym wærun.

4   hu he ineode on godes hus. ∧ æt þa offring-hlafas þe nærun him alyfede to etynne ne þam þe mid him wærun butun þam sacerdum anum.

5   oððe ne rædde g&edia; on þære ædia; &thaet; þa sacerdas on reste-dagum on þam temple gewemmað þone reste-dæg ∧ synt butan leahtre;

6   Ic secge soðlice eow. &thaet; þes ys mærra þonne &thaet; templ.

7   Gyf ge soðlice wistun hwæt ys ic wylle mildheortnesse. ∧ na onsægdnysse ne ge-nyþrude ge æfre &udia;nscyldige.

8   soðlice mannes sunu ys eac reste-dæges hlafurd;

9   Ða se hælend þpanun for. he com into hyra gesomnunge.

10   þa wæs þær &adia;n man s&edia; hæfde for-scruncene hand ∧ hi ahsudon hyne þus cweðende; Ys hyt alyfed to hælenne on reste-dagum &thaet; hi wrehton hyne.

11   He sæde him soþlice hwylc man ys of eow þe hæbbe &adia;n sceap. ∧ gyf &thaet; afylð reste-dagum on pytt hu ne nymð he &thaet; ∧ hefþ hyt upp;

12   Witodlice micle m&adia; mann ys sceape betera witodlice ys alyfed on reste-dagum wel to donne;

13   Ða cwæð he to þam menn aþene þine hand ∧ he hi aþenede. ∧ heo wæs h&adia;l geworden swa seo oþer;

14    ^note Þa sundor-halgan eodun þa &udia;t soþlice ∧ worhton geþeaht ongen hyne hu hi hyne forspildon;

15   Se hælend soþlice &thaet; wiste ∧ ferde þanon ∧ him fyligdon mycel mænigeo ∧ he hælde hig ealle.

16   ∧ be-bead him &thaet; hig hyt n&adia;num men ne sædia;don.

17   &thaet; wære gefylled &thaet; þe gecweden wæs þurh isa&idia;am þone witegan þus cweþende;

18   Her is m&idia;n cnapa þone ic ge-ceas min gecorena on þam wel gel&idia;code minre sawle; Ic asette minne gast ofer hyne ∧ d&odia;m h&edia; bodað þeodum;

19   Ne fl&idia;t he ne he ne hrymð ne n&adia;n man ne gehyrþ hys stemne on strædia;ton;

20   Tocwysed hreod h&edia; ne for-brytt. ∧ smeocende flex h&edia; ne adwæscþ. ædia;rþam þe he aworpe d&odia;m to sige.

21   ∧ on hys naman þeoda gehyhtað;

22    ^note Ða wæs him broht &adia;n deofol-seoc man se wæs blind ∧ dumb. ∧ he hyne hælde swa &thaet; he spæc ∧ geseah;

23   And þa menigeo ealle wundrudon ∧ cwædon; Cweðe w&edia; is þ&edia;s dauides sunu;

24   Soþlice þa þa sundor-halgan þis gehyrdon þa cwædon hig; Ne adr&idia;fþ ðes deoflu &udia;t buton þurh belzebub deofla ealdre;

25   Se hælend soþlice wiste hyra geþancas ∧ cwæð to him ælc r&idia;ce þe byð twyræde on him sylfum byþ toworpen. ∧ ælc ceaster oððe hus þe byð wiþer-weard ongen hyt sylf. hyt ne stent;

26   ∧ gyf se deoful adrifð ut þone deoful. hig beoþ todælede; H&udia; mæg þonne hys r&idia;ce standan;

27   ∧ gyf ic þurh belzebub adrife ut deofla. þurh hwæne adrifað eowre bearn. forþam hig sylfe beoð eowre d&edia;man;

28   Gyf ic soþlice on godes gaste awurpe deoflu. witodlice on eow becymð godes rice;

29   Oþþe hu mæg man. ingan on stranges hus. ∧ hys fata hyne bereafian buton he gebinde ærest þone strangan. ∧ þonne hys hus bereafige;

30    ^note Se þe nys mid m&edia; he is ong&edia;n me. ∧ se þe ne gaderaþ mid me h&edia; towyrpð;

31   For-þam ic secge eow ælc synn ∧ bysmur-spæc byþ for-gyfen mannum; Soþlice þæs halgan gastes bysmur-spæc ne byð for-gyfen;

32   ∧ swa hwylc swa cwyð word ong&edia;n mannes sunu him byð forgyfen; Se þe soðlice cwyþ ongen haligne gast ne byð hyt hym forgyfen. ne on þisse worulde ne on þære toweardan;

33   Oþþe wyrceað god treow ∧ hys weastm godne. oððe wyrceað yfel treow ∧ hys wæstm yfelne. Witodlice be þam wæstmme byð &thaet; treow on-cnawen;

34   La ge næddrena cynryn. h&udia; magon ge god sprecan þonne ge synt yfele; Soþlice of þære heortan willan se muþ spicþ.

35   god mann soþlice of godum gold-horde bringþ god forð ∧ yfel mann of yfelum gold-horde bringð yfel forð;

36   Soþlice ic secge eow &thaet; ælc idel word þe menn specað hi agyldaþ gescead be þam on domes dæge;

37   Soþlice of þinum wordum þu byst gerihtwisod. ∧ of þinum wordum þu byst genyðerod;

38    ^note Þa andswarodun hym sume þa boceras ∧ þa sundor-halgan þus cweþende. Lareow we willaþ sum tacn of þe geseon.

39   he ∧swarode hym ∧ cwæð. yfel cneorys ∧ for-liger secð tacn. ∧ hyre ne byð n&adia;n tacn geseald buton ionas tacn þæs witegan;

40   Witodlice swa swa ionas wæs on þæs hwæles innoþe þry dagas ∧ þreo niht. swa byþ mannes sunu on eorþan heortan þry dagas ∧ þreo niht;

41   Niniuetisce weras ar&idia;sað on dome mid þysse cneorysse ∧ hig genyþeriað hig. forþam þe hig dydon dæd-bote on ionas bodunge ∧ þes ys m&adia;ra þonne ionas;

42   Suþ-dæles cw&edia;n arist on dome mid þysse cneorysse. ∧ heo genyþerað hig forþam ðe heo c&odia;m fram landes gemædia;rum to gehyranne salomones wisdom. ∧ þes is mara þonne salomon;

43   Soþlice þonne se unclæna gast ut-færþ fram menn. he gæð geond drige stowa secende reste ∧ he ne gemet.

44   þonne cwyþ he ic gecyrre on min hus þanon ic ut-eode. ∧ cumende he gemet hyt æmtig ∧ geclænsod mid besmum ∧ gefrætwod;

45   Ðonne gæþ he ∧ him t&odia;-genymþ seofun oþre gastas wyrsan þonne he ∧ ingangende hig eardigeað þær. ∧ þonne wurðaþ þæs mannes ytemestan wyrsan þonne þa ærran. ∧ swa byð þysse wyrrestan cneorysse;

46   Ða he þas þing þa gyt spæc to þam mænegum. þa st&odia;d hys modor ∧ his gebroðra þær-&udia;te s&edia;cende spæcon to him;

47   Soþlice þa cwæþ sum to him. witodlice þin modur ∧ þine gebroþra standaþ her-&udia;te þe s&edia;cende;

48   ∧ h&edia; andswarode hym secgendum ∧ cwæð; Hwylc ys m&idia;n modur ∧ hwylce synt mine gebroþra;

49   ∧ he aþenede hys hand on his leorning-cnihtas ∧ cwæð;

50   Witodlice swa hwylc swa wyrcþ mines fæder willan þe on heofenan is. he is min broþur ∧ min swustor ∧ m&odia;dor; CHAPTER XIII.

1   On þam dæge þam hælende &udia;t-gangendum of h&udia;se he sæt. wiþ ða sædia;.

2   ∧ mycle mænigeo wæron gesamnode to hym. swa &thaet; he eode on scyp ∧ þær sæt. and eall seo mænigeo stod on þam waroþe.

3   ∧ he spræc to hym fela on big-spellum cweþende; Soþlice ut-eode se sædia;dere hys sæd to sawenne

4   ∧ þa þa he seow. sume hig feollon wiþ weg. ∧ fuglas comun ∧ ædia;ton þ&adia;;

5   Soþlice sume feollon on stænihte þær hyt næfde mycle eorþan. ∧ hrædlice up-sprungon for-þam þe hig næfdon þære eorþan dypan;

6   Soþlice upsprungenre sunnan hig adruwudon ∧ forscruncon. for þam þe hig næfdon wyrtrum;

7   Soþlice sume feollon on þornas. ∧ þa þornas weoxon ∧ for-þrysmudon þa.

8   sume soþlice feollon on gode eorþan ∧ sealdon weastm. sum hund-fealdne. sum sixtig-fealdne. sum þrittig-fealdne;

9   Se þe hæbbe earan to gehyrenne gehyre.

10   ∧ þa genealæhton his leorning-cnihtas ∧ cwædon to hym. for hwig spycst þu to hym mid big-spellum;

11   Ða andswarode he hym forþam þe eow is geseald to witanne heofena rices gerynu. ∧ him nys na geseald;

12   Soþlice þam þe hæfþ. him byþ geseald ∧ he haefð. Soþlice se þe næfð ∧ &thaet; þe he hæfð him bið ætbroden.

13   forðam ic spece to him mid big-spellum. forþam þe l&odia;ciende hig ne ge-seoþ. ∧ gehyrende hig ne gehyraþ. ne ne ongytaþ.

14   &thaet; on him si gefylled esa&idia;as witegung; Of gehyrnysse ge gehyraþ ∧ ge ne ongytaþ ∧ l&odia;ciende ge ge-seoþ ∧ [ge] ne ge-seoð;

15   Soþlice þises folces heorte is ahyrd. ∧ hig hefelice mid earum gehyrdon. ∧ hyra eagan beclysdon. þe lædia;s hig æfre mid eagum geseon ∧ mid earum gehyron. ∧ mid heortan ongyton. ∧ s&idia;n gecyrrede ∧ ic hig gehæle;

16   Soþlice eadige synt eowre eagan forþam þe hig geseoþ. ∧ eowre earan forþam þe hig gehyraþ;

17   Soþlice on eornust ic eow secge &thaet; manega witegan ∧ rihtwise gewilnudon þa þing to ge-seonne þe ge geseoþ ∧ hig ne ge-sawon; ∧ gehyran þa þing þe ge gehyrað. ∧ hig ne gehyrdon;

18   Ge-hyre ge soþlice þæs sawendan bigspell;

19   Ælc þæra þe godes wurd gehyrð ∧ ne ongyt. þonne cymþ deoful ∧ bereafað &thaet; on hys heortan as&adia;wen is. &thaet; is se þe wiþ ðone weg asawen is;

20   Soþlice se þe ofer þone stan asawen is. &thaet; is seþe &thaet; godes wurd gehyrð. ∧ hrædlice &thaet; mid blisse onfehþ.

21   Soþlice hyt næfþ þone wyrtrum on him. ac is hwilwendlic; Gewordenre gedrefednesse ∧ ehtnesse for þam wurde hrædlice hig beoð ge&udia;ntreowsode.

22   Soþlice &thaet; þe as&adia;wen is on þornum. &thaet; is se þe &thaet; wurd gehyrþ ∧ þonne eornfullness þisse worulde ∧ leasung þissa woruld-welena forþrysmiaþ &thaet; wurd ∧ hit is butan weastme geworden;

23   Soþlice &thaet; þe asawen wæs on &thaet; gode land &thaet; is se þe &thaet; wurd gehyrþ ∧ ongyt ∧ þone weastm bringð ∧ þonne deþ sum hund-fealdne sum sixti-fealdne sum þritti-fealdne;

24   He rehte him þa oþer bigspel ∧ þus cwæð. heofona r&idia;ce is geworden þam men gelic þe seow god sæd on his æcyre;

25   Soþlice þa þa men slepon þa com his feonda sum ∧ ofer-seow hit mid coccele on middan þam hwæte ∧ ferde þanon;

26   Soþlice þa seo wyrt weox ∧ þone weastm brohte þa æt-eowde se coccel hine.

27   þa eodon þæs hlafordes þeowas ∧ cwædon. hlaford h&udia; ne seow þu god sæd on þinum æcere. hwanon hæfde he coccel

28   þa cwæþ he &thaet; dyde &udia;nhold mann þa cwædon þa þeowas wylt þu we g&adia;ð ∧ gadriað hig.

29   þa cwæð he nese þe læs ge þone hwæte awurtwalion. þonne ge þone coccel gadriaþ;

30   Lætað ægþer weaxan oð rip-timan. ∧ on þam riptiman ic secge þam riperum gadriaþ ærest þone coccel ∧ bindaþ sceaf-mælum to for-bærnenne. ∧ gadriaþ ðone hwæte into minum berne.

31   He rehte him þa gyt oþer big-spel þus cweþende. heofena rice is ge-worden gelic senepes corne &thaet; seow se man on hys æcre

32   &thaet; is ealra sæda læst; Soþlice þonne hit wyxþ hit is ealra wyrta mæst ∧ hit wyrþ treow swa &thaet; heofnan fuhlas cumaþ ∧ eardiaþ on his bogum;

33   He spræc to him oþer big-spel ∧ þus cwæð. heofena rice is gelic þam beorman þone &thaet; wif onfeng ∧ behydde on þrim gemetum melwes oð he wæs eall ahafen;

34   Ealle þas þing se hælend spræc mid big-spellum to þam weredum. ∧ nan þing ne spræc he butan big-spellum

35   &thaet; wære gefylled. þæs witegan cwyde ic atyne minne muþ mid big-spellum. ic bodige digelnesse fram middaneardes gesetednesse;

36   He for-let þa ða mænegeo ∧ com to his inne ∧ þa genealæhton to him his leorning-cnihtas ∧ cwædon arece us &thaet; big-spell þæs hwætes and þæs cocceles.

37   þa and-swarude he him seþe seow &thaet; gode sædia;d s&edia; is mannes sunu.

38   Soþlice se æcyr is þes middangeard &thaet; gode sæd &thaet; synt þæs heofonlican rices bearn. Se coccel synt soþlice þa manfullan bearn.

39   Se &udia;nholda man seþe þone coccel seow &thaet; is deoful; Soðlice &thaet; rip is worulde endung þa riperas synt englas.

40   eornustlice swa swa se coccel byþ gegaderud ∧ mid fyre forbærned swa byð on worulde endunge.

41   mannes sunu sent his englas ∧ hi gadriað of his rice ealle gedrefednesse ∧ þa þe unrihtwisnesse wyrceað

42   ∧ asendað hig on fyres &odia;fen þær byþ w&odia;p ∧ toþa gristbitung.

43   þonne scinað ða rihtwisan swa swa sunne on hyra fæder rice;

44    ^note Heofona rice is gelic gehyddum gold-horde on þam æcere þone behyt se man þe hyne fint ∧ for his blysse gæð ∧ sylþ eall &thaet; he ah ∧ gebigþ þone æcer;

45   Eft is heofena rice gel&idia;c þam mangere þe sohte &thaet; gode mere-grot

46   þa he funde &thaet; &adia;n deorwyrðe mere-grot þa eode he ∧ sealde eall &thaet; he ahte ∧ bohte &thaet; meregrot;

47   Eft is heofena rice gelic. asendum nette on þa sædia; ∧ of ælcum fisc-cynne gadrigendum.

48   þa hi þa &thaet; nett &udia;pp-at&udia;gon ∧ sæton be þam strande. þa gecuron hig þa godan on hyra fatu. þa yflan hig awurpon &udia;t;

49   Swa byþ on þisse worulde endunge þa englas farað ∧ asyndriað þa yfelan of þæra godra midlene.

50   ∧ aworpað hig on þæs fyres &odia;fen. þær byð w&odia;p ∧ toða grist-bitung.

51   ongyte ge ealle þas þing. þa cwædon hig witodlice we hit ongytað

52   þa sæde he him. forþam is ælc gelæred bocere on heofenan rice gel&idia;c þam hiredes ealdre þe forð-bringð of his gold-horde n&idia;we þing ∧ ealde;

53   And hit wæs geworden þa se hælend geendode þas big-spel þa ferde he þanone

54   ∧ þa he com to his earde he lærde hig on hyra gesamnungum swa &thaet; hig wundredon ∧ cwædon hwanon ys þysum þes wisdom. ∧ þis mægen.

55   witodlice þes ys smiþes sunu h&udia; ne hatte hys modor maria. ∧ hys broþru iacob ∧ ioseph. ∧ simon ∧ iudas.

56   ∧ hu ne synt ealle hys swustra mid us hwanon synt þisum ealle þas þing

57   ∧ hig wæron ge-&udia;ntrywsode on him; Ða soþlice sæde se hælend him nys nan witega butan wurþ-scype buton on hys earde ∧ on hys huse.

58   ∧ he ne worhte þær manega mægena for hyra ungeleafulnysse. CHAPTER XIV.

1   On þære tide gehyrde herodes se feorþan dæles rica þæs hælendes hlisan.

2   ∧ þa sæde he his cnihtum þes is iohannes se fulluhtere þe ic be-heafdode he aras of deaþe ∧ forþan synd þas wundru gefremode on him;

3   Soðlice herodes nam iohannem ∧ geband hyne ∧ sette on cwertern. for þam wife herodiaden philippes hys broþer;

4   Iohannes him sæde nys þe alyfed h&idia; to wife to hæbbenne

5   ∧ þa he hyne ofslean wolde h&edia; a-dred him &thaet; folc for þam þe hig hæfdon hyne for ænne witegan;

6   Ða on herodes gebyrd-dæge tumbude þære herodiadiscean dohtur beforan him ∧ hit l&idia;code herode

7   þa be-het he mid aþe hyre to syllenne swa hwæt swa heo hyne bæde;

8   Ða cwæð heo fram hyre meder gemyngod. Syle me on &adia;num disce iohannes heafod þaes fulluhteres;

9   Ða wæes se cyning ge-&udia;nret for þam aðe ∧ for þam þe him sæton mid.

10   ∧ he asende þa ∧ beheafdode iohannem on þam cwerterne.

11   ∧ man brohte þa his heafod on &adia;num disce. ∧ sealde þam mædene ∧ &thaet; mæden hyre meder;

12   ∧ þa genealæhton his leorning-cnihtas ∧ namon hys lichaman ∧ bebyrgdon hyne ∧ comon ∧ cyddon hyt þam hælende;

13   Ða se hælend &thaet; ge-hyrde þa ferde he þanon on-sundron on anum scype ∧ þa þa gangendan mænigeo &thaet; gehyrdon hig fyligdon him of þam burgum

14   ∧ þa he þanon ferde he geseh mycele mænigu ∧ he him gemiltsode ∧ ge-hælde þa untruman;

15   Soðlice þa hyt wæs æfen geworden him to genealæhton hys leorning-cnihtas ∧ him t&odia; cwædon; Ðeos stow ys weste ∧ t&idia;ma is forþ-ag&adia;n forlæt þas mænegeo &thaet; hi faron into þas burga ∧ him mete bicgean;

16   þa cwæð se hælend to him. nabbað hi neode to farenne sylle ge him etan.

17   þa and-swarodun hig. we nabbað her butun fif hlafas ∧ twegen fixas

18   þa cwæð se hælend bringaþ me hider þa;

19   And þa he het þa menegu ofer &thaet; gærs hi sittan ∧ h&edia; nam þa fif hlafas ∧ twegen fixas ∧ beseah on þone heofon ∧ bletsiende bræc þa hlafas ∧ sealde his leorning-cnihtum ∧ hi þam folce

20   ∧ hi æton ealle ∧ wæron gefyllede ∧ hi namon þa lafa twelf wylian fulle þæra ge-brytsena;

21   Soþlice þæra etendra getæl wæs fif þusenda wera butan w&idia;fum ∧ cildum;

22    ^note And þa sona het se hælend his leorning-cnihtas on scyp astigan ∧ toforan him faran ofer þone muþan oð &thaet; he þa menegu for-lete

23   ∧ þa he hig forlæten hæfde he eode on þone munt ∧ hyne þær &adia;na gebæd; Soþlice þa hyt æfen wæs he wæs &adia;na þær.

24   witodlice wæs &thaet; scyp of þam yþum totorfod. for-þam þe hyt wæs strang wind

25   þa com se hælend embe þone feorþan hancred to him ofer þa sædia; gangende;

26   Ða hi gesawon &thaet; hi wurdon þa gedrefede ∧ for þam ege clypodon ∧ cwædon þus; Soþlice hyt ys scinlac;

27   Ða spræc se hælend ∧ cwæþ. habbað geleafan ic hyt eom nellen ge eow ondrædan;

28   Ða andswarode him petrus ∧ cwæð drihten gyf þu hyt eart hat me cuman to þe ofer þas wæteru;

29   Ða cwæð he cum to me; Ða eode petrus of þam scype ofer &thaet; wæter &thaet; he to þam hælende come;

30   Þa he geseh þone strangan wind. he him ondred; Ða he wearð gedofen he cwæð. drihten ge-d&odia; me halne;

31   And þa hrædlice h&edia; gefengc hyne ∧ þus cwæð la lytles geleafan hwi twynedest þu

32   ∧ þa hi wæron on þam scype geswac se wind;

33   Soþlice þa þe on þam scype wæron comon ∧ to him gebædon ∧ þus cwædon. Soþlice þu eart godes sunu

34   ∧ þa hig ofer-segelodon hi comon on &thaet; land genesareth

35   ∧ þa &thaet; folc hyne gecneow hi sendon geond eall &thaet; land ∧ brohton to him ealle &udia;ntrume

36   ∧ hyne bædon &thaet; hig huru-þinga his reafes fnæd æthrinon ∧ swa hwylce his æthrinon wurdon hale. CHAPTER XV.

1    ^note Ða comon to him fram hierusalem þa boceras ∧ fariseisce ∧ cwædon.

2   hwi forgymað þine leorning-cnihtas. ure yldrena lage ne þweað hi hyra handa þonne h&idia;g mete þicgeað;

3   Ða andsworode he him ∧ hwi forgyme g&edia; godes bebod for eowre lage.

4   witodlice god cwæþ wurþa þinne fæder ∧ modor ∧ se þe wyrgð hys fæder ∧ modor swelte se deaþe;

5   Soþlice ge cweðaþ swa hwylc swa segð hys fæder ∧ meder swa hwylc lac swa of me is fremaþ þe

6   ∧ ne wurðiaþ fæder ∧ modor ∧ ge for naht dydon godes bebod for eowre lage.

7   la licceteras wel be eow witegode isaias se witega þa he cwæð

8   þis folc m&edia; mid welerum wurþað ∧ hyra heorte ys feorr fram me

9   butan intingan hig me wurþiaþ ∧ lærað manna lara;

10   ∧ he þa ðam menegum to-gædere geclypedum. þus cwæð gehyrað ∧ ongytaþ

11   ne besm&idia;t þone mann &thaet; on hys muþ gæð. ac hyne besm&idia;t &thaet; of hys muþe gæþ;

12   Þa genealæhton hys leorning-cnihtas ∧ cwædon. wast þu &thaet; þa fariseiscean synt gedrefede þisum wurde gehyredum.

13   þa andswarode he him. ælc plantung þe m&idia;n heofenlica fæder ne plantode byþ &adia;wurt-walod;

14   Lætað hi hig synt blinde. ∧ blindra latteowas; Se blinda gyf he blindne læt hig feallað begen on ænne pytt;

15   Ða andswarode him petrus. arece us þis big-spell;

16   Ða andswarode he him. ∧ synt ge gyt butan ∧gyte.

17   ne ongyte ge &thaet; eall þ on þone muþ gæþ. gæþ on þa wambe ∧ byþ on forþgang asend;

18   Soþlice þa þing þe of þam muðe gaþ cumað of þære heortan ∧ þa smitaþ þone mann;

19   Of þære heortan cumaþ yfle geþancas. mann-slyhtas. &udia;nriht-hæmedu.forligru.stale. lease gewitnyssa. t&adia;llice word

20   þis synt þa ðing þe þone mann be-smitað; Ne be-smit þone mann þeah he &udia;nþwogenum handum ete.

21    ^note ∧ þa ferde se hælend þanon on tyrisce ∧ syd&odia;nisce endas

22   ∧ efne þa of þam chanan&edia;iscum gemærum clypode sum w&idia;f ∧ cwæð; Drihten dauides sunu gemiltsa me. min dohtor ys yfle mid deofle gedreht.

23   þa ne ge-andswarode he hyre þa genealæhton hys leorning-cnihtas ∧ him to cwæedon; Forlæt hig forþam heo clypað æfter us;

24   Ða ∧swarode h&edia; ne eom ic asend. buton to þam sceapum. þe forwurdon of israhela huse;

25   Ða com heo ∧ hig to him gebæd ∧ þus cwæð drihten gefylst me;

26   Ða "h; he nys hit na g&odia;d &thaet; man nime bearna hlaf ∧ hundum worpe.

27   þa cwæþ heo. drihten &thaet; ys soð; Witodlice þa hwelpas etað of þam crumum þe of hyra hlaforda beodum feallaþ.

28   þa ∧swarode drihten hyre eala þ&udia; w&idia;f mycel ys þin geleafa ge-wurþe þ&edia; eal swa þu wylle. ∧ þa of þære t&idia;de wæs hyre dohtor hal ge-worden;

29   Ða se hælend þanon ferde eft he com wiþ ða galileiscean sædia; ∧ astah on þone munt ∧ þær sæt

30   þa genealæhton him t&odia; mycele menegu mid him hæbbende manega healte ∧ blinde ∧ wanhale ∧ manega oþre ∧ aledon to hys fotum ∧ he ge-hælde þa

31   swa &thaet; þa mænegu wundredon geseonde. dumbe specende healte gangende blinde geseonde ∧ hig mærsodon israhela god;

32    ^note Þa cwæþ se hælend togædere geclypedum his leorning-cnihtum; Ðisse menegu ic ge-miltsige forþam hig þry dagas mid me wunodon. ∧ hig nabbað hwæt hig eton. ∧ ic hig nelle fæstende forlætan þe-læs hig on wege geteorian;

33   Ða cwædon hys leorning-cnihtas hwar nime w&edia; swa fela hlafa on þis w&edia;stene &thaet; w&edia; ge-fyllan swa mycele mænegu

34   þa cwæð he. hu fela hlafa hæbbe g&edia;. þa cwædon hig seofon ∧ feawa fixa.

35   ∧ he bebead þa &thaet; seo menegu sæte ofer þære eorþan

36   ∧ he nam þa þa seofon hlafas ∧ þa fixas ∧ bræc ∧ sealde hys leorning-cnihtum ∧ hig sealdon þam folce

37   ∧ hig æton ealle ∧ wæron gefyllede ∧ &thaet; to l&adia;fe wæs of þam gebrote hig namon seofon wilian fulle;

38   Witodlice þa þær æton wæron feower þusend manna butan cildum ∧ wifum.

39   ∧ he forlet þa þa menegu ∧ eode on scyp ∧ com on þa endas magedon CHAPTER XVI.

1    ^note ∧ þa genealæhton him to farisei ∧ saducei ∧ hyne costodon ∧ bædon &thaet; he him sum tacen of heofone æt-ywde.

2   þa ∧swarode he him ∧ cwæð on æfen ge cweðaþ. to-morgen hyt byþ smylte weder þes heofon ys read.

3   ∧ on morgen ge cweþað. to-dæg hyt byþ hreoh weder þeos lyft scinð &udia;nwederlice. nu cunne ge tocnawan heofones hiw. witodlice ge ne magon witan þæra t&idia;da tacnu;

4   Seo yfele cneoryss ∧ unriht-hæmende. tacen secþ ∧ hyre ne byð geseald buton ionas tacen þæs witegan ∧ him forlætenum he ferde.

5   ∧ þa his leorning-cnihtas c&odia;mon ofer þone muþan hig forgeton &thaet; hig hlafas namon

6   ∧ þa sæde he gymað ∧ warniað fram beorman fariseorum ∧ saduceorum.

7   Þa ðohton hig betwux him ∧ cwædon. namon we hlafas mid us.

8   þa se hælend wiste hyra ge-þancas. he cwæþ to him hwæt þence ge betwux eow. lytles geleafan &thaet; ge hlafas nabbað.

9   ne understande ge gyt ne g&edia; ne geþenceað þæra fif hlafa ∧ fif þusend manna ∧ hu fela wyligena ge namon;

10   Ne þæra seofon hlafa ∧ feower þusend manna ∧ hu fela wyligena ge naman;

11   Hwi ne ongyte ge gyt &thaet; ic ne sæde be hlafe. warniað fram ðam beorman fariseorum ∧ saduceorum.

12   þa ongeton hig &thaet; h&edia; ne sæde warniað fram hlafa beorman ac fram lare fariseorum ∧ saduceorum;

13    ^note Witodlice þa com se hælend on þa dælas cesareæ philippi. ∧ ahsode hys leorning-cnihtas hwæne secgeað menn &thaet; sy mannes sunu;

14   Ða cwædon hig sume iohannem þone fulluhtere sume heliam. sume hieremiam oðþe &adia;n þæra witegyna;

15   Ða sæde he hwæt secge ge &thaet; ic si;

16   Ða ∧swarode him petrus; Ðu eart þæs lyfigendes godes sunu

17   þa ∧swarode him se hælend. eadig eart þu simon culfran bearn. forþam hit þ&edia; ne onwreah flæsc ne blod. ac min fæder þe on heofenum ys.

18   ∧ ic secge þe &thaet; þu eart petrus ∧ ofer þisne stan ic timbrige mine cyricean ∧ helle gatu ne magon. ongen þa.

19   ∧ þe ic sylle heofona rices cægia ∧ swa hwæt swa þu ofer eorþan gebindst &thaet; byþ on heofonum gebunden. ∧ swa hwæt swa þu unbindst ofer eorþan &thaet; byð unbunden on heofonum;

20   Þa bebead se hælend hys leorning-cnihtum &thaet; hig nanum menn ne sædon &thaet; he wære hælend crist;

21   Syððan he ongan swutelian hys leorning-cnihtum &thaet; he wolde faran to hierusalem ∧ fela þinga þolian fram yldrum ∧ bocerum ∧ ealdor-mannum þæra sacerda ∧ beon ofslegen. ∧ þy þryddan dæge arisan;

22   ∧ þa genam petrus hyne on-sundron ∧ cwæð to him drihten ne ge-wurþe &thaet;.

23   þa beseah he hyne ∧ cwæð to petre gang bæftan me satanas. wiþerræde þu eart me forþam þ&udia; nast þa þing þe synd godes. ac þa þe synt manna;

24    ^note Þa sæde se hælend hys leorning-cnihtum gyf hwa wylle fyligean me wiþsace hyne sylfne ∧ nyme hys rode ∧ me fylige;

25   Soþlice se þe wyle hys sawle hale ged&odia;n he hig forspilþ. ∧ se þe wyle hig for me forspyllan se hig fint;

26   Hwæt fremað ænegum menn þeah he ealne middan-eard gestryne gyf he hys sawle forwyrd þolað; Oððe hwylc gewrixl sylþ se mann for hys sawle

27   witodlice mannes sunu ys to cumenne on hys fæder wuldre mid hys englum. ∧ þonne agylt æghwylcum be hys agenum worce;

28    ^note Soðlice ic secge eow. sume synt her standende. þe deaþ ne onbyrigeað ær hig geseon mannes sunu. cumende on hys fæder rice; CHAPTER XVII.

1   ∧ æfter six dagum n&adia;m se hælend petrum ∧ iacobum ∧ iohannem. hys broþor ∧ lædde hig onsundron on ænne heahne munt

2   ∧ he wæs ge-hiwod beforan him; ∧ his ansyn scean swa swa sunne ∧ hys reaf wædia;ron swa hw&idia;te swa snaw;

3   ∧ efne þa ætywde moyses ∧ helias mid him sprecende.

4   þa cwæð petrus to him; Drihten god ys &udia;s her to beonne gyf þu wylt uton wyrcean her þreo eardung-st&odia;wa þ&edia; ane. moyse ane ∧ hel&idia;e ane;

5   Him þa gyt sprecendum ∧ soþlice þa beorht-wolcn hig ofer-scean. ∧ þa efne com stefn of þam wolcne ∧ cwæþ; Her ys min leofa sunu. on þam me wel gelicaþ. gehyrað hyne;

6   ∧ þa hig þis gehyrdon hys leorning-cnihtas hig feollon on hyra ansyne. ∧ hym swyþe adredon;

7   H&edia; genealæhte þa ∧ hig æt-hr&adia;n. ∧ him to cwæþ; Ar&idia;sað ∧ ne ondrædaþ eow;

8   Ða hig hyra eagan upp-hofon. ne gesawon hig nænne buton þone hælend sylfne;

9   ∧ þa hig of ðam munte eodon se hælend hym bebead ∧ þus cwæþ nanum menn ne secgean ge þis. ær mannes sunu of deaþe arise;

10    ^note ∧ þa axodon hys leorning-cnihtas hyne. hwæt secgeað þa boceras. &thaet; gebyrige ærest cuman heliam;

11   Ða ∧swarode he hym. witodlice helias ys to-weard ∧ he ge-edniwað ealle þing;

12   Soþlice ic eow secge &thaet; helias c&odia;m ∧ hig hyne ne ge-cneowon; Ac hig dydon ymbe hyne swa hwæt swa hig woldon. ∧ swa ys mannes sunu. eac fram him to þrowigenne;

13   Ða ong&edia;ton hys leorning-cnihtas &thaet; he hyt sæde be iohanne. þam fulluhtere;

14    ^note And þa he c&odia;m to þære menegu. him to genealæhte sum mann gebigedum cneowum toforan him ∧ cwæþ;

15   Drihten gemiltsa minum suna for þam þe he ys fylle-seoc. ∧ yfel þolað. oft he fylþ on fyr. ∧ gelomlice on wæter.

16   ∧ ic brohte hyne to þinum leorning-cnihtum. ∧ hig ne mihton hyne gehælan;

17   Ða ∧swarode he him; Eala ge &udia;ngeleaffulle ∧ þwyre cneores hu lange beo ic mid eow. hu lange for-bere ic eow. bringaþ hyne to me hider

18   ∧ þa þreade se hælend hyne. ∧ se deofol hyne forl&edia;t. ∧ se cnapa wæs of þære tide gehæled;

19   Ða genealæhton hys leorning-cnihtas him to. ∧ him t&odia; cwædon diglice; Hw&idia; ne mihte we hyne &udia;t-adrifan;

20   Þa cwæð he for hyra ungeleafulnesse; Soþlice on eornost ic eow secge gyf ge hæfdon geleafan swa senepes corn. ∧ ge cwædon to þissum munte far heonone. þonne ferde he ∧ eow ne byð ænig þing &udia;nmihtelic;

21   Soþlice þis cynn ne byþ &udia;t-adryfen. buton þurh gebed and fæsten;

22   Ða hig wunedon on galilea þa cwæð se hælend. mannes sunu ys to syllenne on manna handa.

23   ∧ hig ofsleað hyne. ∧ he arist on þam þriddan dæge; Ða wurdon hig þearle ge-unrotsode;

24   And þa he c&odia;m t&odia; cafarnaum. þa ge-nealæton to petre. þa &thaet; gafol namon ∧ þus cwædon; Eower lareow ne gylt he gafol.

25   þa cwæð he gyse he deð. ∧ þa he com into þam huse. þa cwæð se hælend; Hwæt þincð þe symon. æt hwam nimað cyningas gafol oððe toll. of hyra bearnum. hwæðer ðe of fremedum;

26   Ða cwæþ he of fremedum; Þa cwæð he eornostlice þa bearn synt frige.

27   þeah-hwæþere &thaet; we hi ne ge-unrotsigeon gang to þære sædia;. ∧ wurp þinne angel ut ∧ nim þone ærestan fisc ∧ hys muþ ge-opena þu fintst ænne wecg on him. nim þone ∧ syle for me ∧ for þe; CHAPTER XVIII.

1    ^note On þære tide genealæhton hys leorning-cnihtas to þam hælende ∧ cwædon; Hwa wenst þu ys yldra on heofena rice.

2   ∧ ða clypode se hælend ænne lytling. ∧ gesette on hyra midlen

3   ∧ cwæþ; Soðlice ic secge eow. buton ge beon gecyrrede ∧ gewordene swa swa lytlingas. ne ga ge on heofena rice;

4   Swa hwylc swa hyne ge-eaþmet swa þes lytling. se ys mara on heofena rice

5   ∧ swa hwylc swa anne þilicne lytling on minum naman onfehþ. s&edia; onfehþ me;

6   Soþlice seþe beswicð ænne of ðyssum lytlingum. þe on me gelyfað. betere him ys &thaet; &adia;n cwyrn-stan s&idia; t&odia; hys swyran gecnytt. ∧ si besenced on sæs grund;

7   Wa þysum middan-gearde þurh swicdomas; Neod ys &thaet; swyc-domas cumon. þeah-hwæðere wa þam menn. þe swycd&odia;m þurh hyne cymð;

8   Gyf þ&idia;n hand oððe þin fot þe swicað. aceorf hyne of ∧ awurp fram þe; Betere þe ys &thaet; þu g&adia; wan-hal oþþe healt to life. þonne þu hæbbe tw&adia; handa ∧ twegen f&edia;t. ∧ sy on ece fyr asend;

9   ∧ gyf þin eage þe swicað ahola hyt &udia;t ∧ awurp hyt fram þe; Betere þe ys mid anum eage on life to ganne þonne þu si mid twam asend on helle fyr;

10   Warniað &thaet; ge ne oferhogian ænne of þysum lytlingum þe gelyfað on me;

11   Soðlice mannes sunu c&odia;m to gehælenne &thaet; forwearð;

12   Hwæt ys eow geþuht gyf hwylc mann hæfð hund sceapa. ∧ him losað &adia;n of þam. h&udia; ne forlæt he þa nigon ∧ hundnigontig on þam muntum. ∧ gæð ∧ secþ &thaet; &adia;n þe for-wearð.

13   ∧ gyf hyt gelimpþ &thaet; he hyt fint. Soðlice ic eow secge &thaet; he swyðor geblissaþ for þam &adia;num. þonne ofer þa nigon ∧ hundnigontig. þe n&adia; ne l&odia;sedon;

14   Swa nys willa beforan eowrum fæder. þe on heofenum ys. &thaet; &adia;n forwurþe of þisum lytlingum;

15    ^note So[þ]lice gyf þ&idia;n broþor syngað wið þe. g&adia; ∧ styr him betwux þe ∧ him sylfum; gyf he þe gehyrð. þu gestaþelast þinne broðor;

16   Gyf he þ&edia; ne gehyrð. nim þonne gyt ænne oððe twegen to þ&edia; &thaet; ælc word stande on twegra oððe þreora gewittnesse;

17   Gyf he hig ne gehyrð. sege hyt geferræddene; Gyf he h&idia;g ne gehyrð. si he þe swa swa hæþen ∧ m&adia;nfull;

18   Soþlice ic secge eow swa hwylce swa g&edia; ge-bindað ofer eorþan. þa beoþ gebundene on heofonum. ∧ swa hwylce swa ge ofer eorþan &udia;nbindaþ. þa beoþ on heofonum unbundene;

19   Eft ic eow secge gyf twegen of eow geþwæriað ofer eorþan be ælcum þinge þe hig biddað. hit gewurð him of minum fæder þe on heofonum ys;

20   Ðær twegen oððe þry synt on m&idia;num naman gegaderode. þær ic eom on hyra midlene;

21   Ð&adia; genealæhte petrus to him ∧ cwæð drihten gyf min broþor syngaþ wið me m&odia;t ic him forgyfan oð seofon siþas;

22   Ða cwæþ se hælend. ne secge ic þe oð seofon siðas; Ac oð seofon hund-seofontigon siþon;

23    ^note For-þam ys heofena rice &adia;nlic þam cyninge þe hys þeowas geradegode.

24   ∧ þa þe &thaet; ger&adia;d sette. him wæs &adia;n broht se him sceolde tyn þusend punda.

25   ∧ þa he næfde hwanon he hyt agulde. hyne het hys hlaford gesyllan. ∧ hys w&idia;f ∧ hys cild. ∧ eall &thaet; he ahte.

26   þa astrehte se þeow hyne ∧ cwæð; Hlaford gehafa geþyld on me ∧ ic hyt þe eall agylde.

27   þ&adia; gemiltsode se hlaford him ∧ forgeaf him þone gylt.

28   Þa se þeowa &udia;t-eode h&edia; ge-m&edia;tte hys efen-þeowan. se him sceolde &adia;n hund penega. ∧ he nam hyne þa ∧ forþrysmede hyne ∧ cwæð; Agyf &thaet; þu me scealt;

29   ∧ þa astrehte hys efen-þeowa hyne ∧ bæd hyne ∧ þus cwæð; Ge-þyldega ∧ ic hyt þe eall agyfe;

30   He þa nolde. ac ferde ∧ wearp hyne on cweartern. oððæt he him eall ag&edia;fe;

31   Ða gesawon hys efen-þeowas &thaet; ða wurdon hig swyðe ge-&udia;nrotsode ∧ comon ∧ sædon hyra hlaforde ealle þa dæde;

32   Ða clypode hys hlaford hyne ∧ cwæð to him; Eala þu lyþra þeowa eallne þinne gylt ic ðe forgeaf. for-þam þe ðu me bæde.

33   hu ne gebyrede þ&edia; gemiltsian þinum efen-ðeowan. swa swa ic þe gemiltsode;

34   Ða wæs se hlaford yrre. ∧ sealde hyne þam w&idia;tnerum. oð&thaet; ^note he eall agulde;

35   Swa deþ min se heofonlica fæder. gyf g&edia; of eowrum heortum eowrum broðrum ne forgyfaþ; CHAPTER XIX.

1   And þa se hælend ge-endode þas spræca h&edia; ferde fram galilea. ∧ c&odia;m on iudeisce endas be-geondan iordanen.

2   ∧ hym fyligdon mycele mænegu. ∧ he hig ge-hælde þær;

3   Ða ge-nealæhton him to farisæi hyne costnigende ∧ cwædon. is alyfed ænegum menn hys w&idia;f to forlætenne for ædia;negum þinge;

4   Ða andswarode he him ne rædde g&edia; se þe on fruman worhte. h&edia; worhte wæp-mann ∧ w&idia;f-mann.

5   ∧ cwæþ; Forþam se mann forlætt fæder ∧ modor. ∧ hyne to his w&idia;fe geþeot ∧ beoð twegen &odia;n anum flæsce;

6   Witodlice ne synt hig twegen ac &adia;n flæsc. ne ge-twæme n&adia;n mann. þ&adia; ðe god gesomnode;

7   Ða cwædon hig. hwi h&edia;t moyses syllan h&idia;w-gedales b&odia;c; ∧ hig for-læton;

8   Ða cwæð he moyses for eower heortan heardnesse. lyfde eow eower w&idia;f to for-lætenne; [Soðlice næs hyt on frymðe sw&adia;.]

9   Soþlice ic secge eow swa hwa swa for-lætt hys w&idia;f buton for forligere ∧ oþer fetað. s&edia; un-riht-hæmð. ∧ seðe forlætene æfter him nymð. s&edia; unriht-hæmð;

10   Ða cwædon hys leorning-cnihtas; Gyf hyt swa ys þam menn mid hys w&idia;fe ne fremað n&adia;num menn to w&idia;fienne;

11   Ða cwæþ he. ne under-foð ealle menn þis word. ac þam þe hyt geseald ys;

12   Soþlice synd belistnode þe of hyra modor innoþum cumað. ∧ eft synd belistnode þe hig sylfe bel&idia;stnodon for heofena r&idia;ce under-nyme seþe under-nyman mæge;

13   Þa wæron him gebrohte lytlingas t&odia;. &thaet; he hys hand on hig asette. ∧ hig gebletsode. þa þreadon hys leorning-cnihtas hig;

14   Þa cwæð se hælend lætað þa lytlingas ∧ nelle ge hig for-be&odia;dan cuman to me; Swylcra ys heofena rice.

15   ∧ þa he him hys handa on asette þa ferde he þanon.

16   ∧ þa genealæhte him &adia;n mann to ∧ cwæþ; La g&odia;da lareow. hwæt godes d&odia; ic &thaet; ic &edia;ce lif hæbbe;

17   Ða cwæþ he; Hwæt axast þu me be g&odia;de &adia;n god ys g&odia;d; Soþlice gyf þu wylt on l&idia;f becuman. heald þa beboda;

18   Ða cwæþ he hwylce; Ða cwæð se hælend. ne do þu mann-slyht. ne do þu unriht-hæmed. ne stel þu. ne sege þu lease gewittnysse.

19   wurða þinne fæder ∧ modor. ∧ lufa þinne nehstan swa þe sylfne;

20   Þa cwæð se geonga. eall þiss ic geheold hwæt ys me gyt wana;

21   Ða cwæð se hælend; Gyf þu wylt beon fullfremed. ga ∧ be-cyp eall &thaet; þu ahst ∧ syle hyt þearfum ∧ þonne hæfst þu gold-hord on heofone. ∧ cum ∧ folga me;

22   Ða se geonga mann gehyrde þis word. þa eode he aweg unr&odia;t; Soþlice he hæfde mycele æhta;

23   Witodlice se hælend cwæð to hys leorning-cnihtum; Soþlice ic eow secge. &thaet; earfoðlice se welega gæð on godes rice;

24   ∧ eft ic eow secge &thaet; eaðelicre byð þam olfende to g&adia;nne þurh nædle eage þonne se welega. on heofona rice g&adia;;

25   Ða hys leorning-cnihtas þis ge-hyrdon. hig wundrodun ∧ cwædon. hwa mæg þis gehealdan.

26   þa cwæð se hælend. un-eaþelic &thaet; ys mid mannum. Ac ealle þing synt mid gode eaþelice;

27    ^note Ða ∧swarode. petrus ∧ cwæð; Nu we forl&edia;ton ealle þingc. ∧ folgodon þe. hwæt byð us to m&edia;de.

28   Ða cwæþ se hælend; Soþ ic eow secge &thaet; g&edia; þe m&edia; folgodon. on edcenninge þonne mannes sunu sitt on hys mægen-þrymme. &thaet; g&edia; sittað ofer twelf setl. d&edia;mende twelf mægða israhel.

29   ∧ ælc þe for-læt for minum naman. hys hus oððe hys ge-broþru. oððe swustra. oþþe fæder. oþþe modor. oððe w&idia;f. oþþe bearn. oððe land. be hundfealdon h&edia; onfehþ lean ∧ hæfð &edia;ce l&idia;f;

30   Soþlice manega fyrmeste beoð ytemeste. ∧ ytemeste fyrmeste; CHAPTER XX.

1    ^note Soþlice heofona rice ys gelic þam h&idia;redes ealdre. þe on ærne mergen ut-eode &adia;-hyrian wyrhtan on hys w&idia;n-geard;

2   Gewordenre gecwydrædene þam wyrhtum he sealde ælcon ænne penig wiþ hys dæges worce. he asende hig on hys w&idia;n-geard;

3   ∧ þa he &udia;t-eode embe undern-tide. he ge-seah oþre on stræte idele standan;

4   Ða cwæð he. g&adia; g&edia; on minne w&idia;n-geard. ∧ ic sylle eow &thaet; riht byþ. ∧ hig þa ferdon;

5   Eft he &udia;t-eode embe þa sixtan ∧ nigoþan tide. ∧ dyde þam sw&adia; gel&idia;ce;

6   Þa embe þa endlyftan tide he &udia;t-eode. ∧ funde oþre standende. ∧ þa sæde he; Hwi stande ge her eallne dæg idele.

7   þa cwædon hig forþam þe &udia;s nan mann ne hyrode; Ða cwæð he. ∧ g&adia; g&edia; on minne w&idia;n-geard;

8   Soþlice þa hyt wæs æfen geworden. þa sæde se w&idia;n-geardes hlaford hys ger&edia;fan; Clypa þa wyrhtan. ∧ agyf him heora mede. agynn fram þam ytemestan oþ þone fyrmestan;

9   Eornostlice þa ðæ ge-comon þe embe þa endlyftan t&idia;de comon. þa onfengon hig ælc his pening;

10   ∧ þa þe þær ærest comon wendon &thaet; hig sceoldon mare onf&odia;n. þa onfengon hig syndrige penegas;

11   Ða ongunnon hig murcnian. ongen þone h&idia;redes ealdor

12   ∧ þus cwædon; Þas ytemestan worhton &adia;ne tide. ∧ þu dydest hig gelice us þe bæron byrþena on þises dæges hætan;

13   Ða cwæð he andswarigende hyra anum; Eala þu freond. ne d&odia; ic þe nænne teonan; H&udia; ne come þu to me to wyrceanne wið anum peninge.

14   nim &thaet; þ&idia;n ys ∧ ga; Ic wylle þysum ytemestan syllan eal swa mycel swa þe.

15   oþþe ne mot ic d&odia;n &thaet; ic wylle. hwæþer þe þin eage m&adia;nful ys. forþam þe ic g&odia;d eom;

16   Swa beoð þa fyrmestan ytemeste. ∧ þa ytemestan fyrmeste; Soþlice manega synt geclypede ∧ feawa gecorene;

17    ^note Ða ferde se hælend to hierusalem. ∧ nam hys leorning-cnihtas on-sundron ∧ þus cwæþ;

18   N&udia; w&edia; farað to hierusalem. ∧ mannes sunu byþ ge-seald þæra sacerda ealdrum ∧ bocerum. ∧ h&idia;g ge-nyþeriað hyne to deaþe.

19   þeodum to bysmrigenne ∧ to swingenne ∧ to ah&odia;nne ∧ þam þryddan dæge h&edia; arist;

20   Ða c&odia;m to him zebedeis bearna modor mid hyre bearnum hig ge-eadmedende. ∧ sum þingc fram him biddende;

21   Þa cwæð he hwæt wylt-tu; Ða cwæð heo. sege &thaet; þas m&idia;ne twegen suna sittan &adia;n on þine swiþran healfe. ∧ &adia;n on þine wynstran on þ&idia;num rice;

22   Ða ∧swarode him se hælend; Gyt nyton hwæt gyt biddaþ. mage gyt drincan þone calic ðe ic to drincenne hæbbe þa cwædon hig. wyt magon;

23   Ða cwæð he. witodlice gyt minne calic drincaþ to sittanne on mine swiþran healfe oððe on wynstran nys me inc to syllanne. ac þam þe hyt fram minum fæder gegearwod ys;

24   ∧ þa ða tyn leorning-cnihtas gebulgon wiþ ða twegen gebroðru;

25   Þa clypode se hælend hig to him ∧ cwæð; Wite ge &thaet; ealdor-menn wealdað hyra þeoda. ∧ þa ðe synt yldran habbað anweald on him.

26   ne byþ swa betweox eow. ac swa hwylc swa wyle be-tweox eow beon yldra sy he eower þen.

27   ∧ seþe wyle betweox eow beon fyrmest sy he eower þeow;

28   Swa mannes sunu ne com &thaet; him man þenode. ac &thaet; he þenode. ∧ sealde his sawle l&idia;f to alysednesse for manegum;
Ge wilniað to geþeonne on ge-hwædum þinge. ∧ beon gewanod on þam mæstan þinge; Witodlice þonne g&edia; to ger&edia;orde ge-laþode beoð ne sitte ge on þam fyrmestan setlum þe læs þe arwurðre w&edia;r æfter þe cume ∧ se husbonda h&adia;te þe arisan ∧ ryman þam oðron ^note ∧ þu beo gescynd. gyf þu sitst on gereorde on þam ytemestan setle ∧ æfter þe cymþ. oþer gebeor ∧ se laþigenda cweþe to þe site innor leof þonne byþ ðe arwurðlicor þonne þe man uttor scufe;

29    ^note And þa hig ferdon fram hiericho. him fyligde mycel menegu;

30   ∧ þa sæton twegen blinde wiþ ðone weg ∧ ge-hyrdon &thaet; se hælend ferde. ∧ þa clypodon hig to him ∧ cwædon; Drihten gemiltsa unc dauides sunu;

31   Ða bead seo menegu him &thaet; hig suwodon. þa clypodon hig þæs ðe m&adia;; drihten gemiltsa unc dauides sunu;

32   Þa stod se hælend ∧ clypode hig to him ∧ cwæð; Hwæt wylle gyt &thaet; ic inc do;

33   Ða cwædon hig. drihten &thaet; uncre eagan s&idia;n ge-oponede;

34   Ða ge-miltsode he him. ∧ hyra eagan æt-hran. ∧ hig sona gesawon. ∧ fyligdon him;

CHAPTER XXI.

1    ^note And þa h&edia; genealæhte hierusalem. ∧ c&odia;m to bethfage to oliuetes dune þa sende he hys twegen leorning-cnihtas

2   ∧ sæde him; Farað on &thaet; castel &thaet; foran ongen eow ys. ∧ þonne sona finde gyt ane. assene ge-tiggede ∧ hyre folan mid hyre. &udia;ntigeað hig ∧ lædað to m&edia;

3   ∧ gyf hwa eow ænig þingc t&odia;cwyð secgeað &thaet; drihten hæfð þyses neode. ∧ þonne forlæt h&edia; eow hrædlice;

4   Eall þis wæs geworden &thaet; wære gefylled &thaet; þurh esaiam þone witegan gecweden wæs.

5   Secgeað heahnesse dehter. nu þin cyning þe cymð t&odia;. gedæfte. ∧ r&idia;t uppan tamre assene ∧ hyre folan.

6   þa ferdon hys leorning-cnihtas ∧ dydon swa he him bebead

7   ∧ læddon þa assene to him ∧ hyre folan. ∧ l&edia;don hyra reaf uppan hig. ∧ setton hyne an-uppan.

8   witodlice &thaet; folc strehton hyra reaf on þone weg. Sume heowun þæra treowa bogas ∧ strewodun on þone weg.

9   &thaet; folc &thaet; þar beforan ferde ∧ &thaet; þar-æfter ferde clypodon ∧ cwædon h&adia;l s&ydia; þ&udia; dauides sunu. S&ydia; gebletsod seþe com on drihtenes naman. S&ydia; him hædia;l on hehnessum;

10   Ða he ferde to ierusalem þa wearð eall seo burh-waru onstyred. ∧ cwædon hwæt is þ&edia;s.

11   þa cwæð &thaet; folc þis ys se hælend witega of nazareth on galiglea.

12   þa se hælend into þam temple eode he adraf &udia;t ealle þa þe ceapodun innan þam temple. ∧ þara mynetera sceamelas ∧ hyra setlu þara þe culfran sealdon. he tobræc.

13   ∧ cwæþ to him hyt ys awriten. min hus ys gebed-hus. witodlice ge worhtun &thaet; to þeofa cote;

14   Ða eodan to him þa blindan and þa healtan ∧ he hi ge-hælde;

15   Witodlice þa ðara sacerda ealdras ∧ þa boceras gesawun þa wundru þe se hælend worhte ∧ gehyrdon hu þa cild clypodun on þam temple ∧ cwædon. sy dauides sunu hal; Ða wæron hig yrre

16   ∧ cwædun gehyrst þu hwæt þas cwæðaþ; Þa cwæð he witodlice. ne ræddon ge næfre. þu fulfremedest lof of cilda ∧ of sacerda muþe.

17   ∧ he forlet hi þa ∧ ferde of þære byrig to bethania. ∧ lærde hi þar be godes rice;

18   On morgen þa he eft to þære byrig f&odia;r þa hingrede hyne.

19   ∧ he geseh an fic-treow wið þone weg þa eode he to him ∧ ne funde on him buton þa leaf &adia;ne; Ða cwæð he ne wurþe næfre weastm of þe acenned; Ða sona forscranc &thaet; fic-treow

20   ∧ his leorning-cnihtas wundrodon ∧ cwædon loca nu hu hrædlice &thaet; fic-treow for-scranc

21   þa ∧swarode he him ∧ cwæð; Soþ ic eow secge gyf ge habbað geleafan ∧ ne twyniað ne d&odia; g&edia; n&adia; &thaet; &adia;n be þam f&idia;ctreowe. ac eac þeh ge cweþan to þisum munte ahefe þe &udia;pp ∧ feall innan þa sædia;

22   ∧ ealles þæs þe ge biddað ge beoð tiþa gyf ge gelyfað;

23    ^note Ða he com into þam temple þa comon þara sacerda ealdras him to ∧ cwædon; On hwylcre mihte wyrcsð þu þas þing ∧ hwa sealde þe þisne an-weald.

24   þa answarode se hælend him ∧ cwæð. ∧ ic ahsige eow anre spræce; Gyf ge me þa spræce secgeað. þonne secge ic eow on hwylcum anwealde ic þas þing wyrce;

25   Hwæðer wæs iohannes fulluht þe of heofonum þe of mannum; Ða cwædon hig be-twux him. gyf we secgaþ of heofone. þonne cwyð he for-hwam ne gelyfde ge him;

26   Gyf we secgað of mannum w&edia; on-drædað þis folc; Ealle hig hæfdon iohannem for anne witegan;

27   Ða ∧swaredon hig ∧ cwædon. we nyton. þa cwæð he. ne ic eow ne secge of hwylcum anwealde ic þas þing wyrce;

28   Hu þincð eow an mann hæfde twegen suna þa cwæð he to þam yldran suna ga ∧ wyrce to-dæg on minum wingerde;

29   Ða cwæð he ic nelle eode þeh syðþan to þam wingerde.

30   þa cwæð he ealswa to þam oðrum; Ða ∧swarode se him ∧ cwæð hlaford ic g&adia;. ∧ ne eode swa-þeah;

31   Hwæðer þara twegra dyde þæs fæder willan. þa cwædon hig se æftera. þa cwæð se hælend to him; Soð ic eow secge &thaet; manfulle ∧ myltystran gað beforan eow on godes rice;

32   Iohannes com on rihtwisnesse wege. ∧ ge ne ge-lyfdon him; Witodlice manfulle ∧ myltys[t]ran gelyfdon ∧ ge ge-sawon ∧ ne dydon syðþan nane dædbote &thaet; ge gelyfdon on him;

33    ^note Ge-hyraþ nu oþer big-spel. Sum hiredes ealdor wæs s&edia; plantode wingerd ∧ betynde hyne. ∧ sette þær-on win-wringan ∧ getimbrode anne stypel ∧ gesette þone mid eorþtylion. ∧ ferde on elþeodignysse;

34   Þa ðara weastma tid ge-nealæhte þa sende he hys þeowas t&odia; þam eorðtylion. &thaet; hig onfengon his wæstmas;

35   Ða namon hig hys þeowas ∧ swungon sumne. sumne hig of-slogun. sumne hig of-torfodun;

36   Ða sende he eft oðre þeowas selran þonne þa ærran wæron. ða dydon hig þam gelice;

37   Æt nehstan he sende hys sunu him to ∧ cwæð; Hig for-wandiað &thaet; hig ne don minum suna swa;

38   Witodlice þa ða tylian þone sunu gesawun. þa cwædon hig be-twyx him; Ðes ys yrfenuma uton g&adia;n ∧ ofslean hyne ∧ habban us hys æhta;

39   Ða namon hig ∧ ofslogon hyne ∧ awurpon wið-utan þone win-geard;

40   Hwæt deþ ðes wingeardes hlaford þam eorþ-tylion þonne he cymð;

41   Ða cwædon hig he fordeð þa yfelan mid yfele ∧ gesett hys wingerd myd oþrum tilion þe him hys wæstm hyra tidon agyfon;

42   Ða cwæð se hælynd ne rædde ge næfre on gewritum. Se stan þe ða timbriendan awurpon ys geworden to þære hyrnan heafde; Ðys ys fram drihtne gewordyn. ∧ hyt ys wundorlic on urum eagum.

43   forþam ic secge eow &thaet; eow byð ætbroden godes rice. ∧ byð ge-seald þære þeode þe hys earnað;

44   And seþe fylþ uppan þysne stan he byð tobrysed; ∧ he to-brysð þone ðe he onuppan fylð;

45   Þa þæra sacerda ealdras ∧ þa pharisei hys (sic) big-spel gehyrdon þa ongeton hig &thaet; he hit sæde be him;

46   Hi sohton hyne ∧ ondredon &thaet; folc forþam þe hi hæfdon hyne for ænne witegan; CHAPTER XXII.

1   Ða sæde he hym eft oðer bigspel ∧ þus cwæð.

2   Heofona rice ys gelic gewurden þam cyninge þe macude hys suna gyfata ^note

3   ∧ sende his þeowas ∧ clypode þa gelaðodan to þam gyftum þa noldon h&idia; cuman;

4   Ða sende he eft oðere þeowas ∧ sæde þam gelaþedon; N&udia; ic gegearwode mine feorme. mine fearras ∧ mine fugelas synt ofslegene. ∧ ealle mine þing synt gearwe. cumað to þam gyftum;

5   Ða forgymdon hig &thaet; ∧ ferdun. sum to his tune. sum to hys manggunge;

6   ∧ þa oþre namon hys þeowas ∧ mid teonan geswencton ∧ ofslogon;

7   Ða se cyning &thaet; ge-hyrde þa wæs he yrre ∧ sende hys here to ∧ fordyde þa man-slagan ∧ hyra burh forbærnde.

8   Þa cwæð he to hys þeowum. witodlice þas gyfta synt earwe ac þa ðe gelaþode wæron ne synt wyrþe;

9   Gað n&udia; witodlice to wega gelætum ∧ clypiaþ to þisum gyftum swa hwylce swa ge gemeton;

10   Ða eodon þa þeowas &udia;t on þa wegas ∧ gegaderedon ealle ða þe hig gemetton g&odia;de ∧ yfele. þa wærun þa gyft-hus mid sittyndum mannum gefyllede.

11   Ða eode se cyning in &thaet; he wolde geseon þa ðe þær sæton. þa geseah he þær ænne mann þe wæs (sic) mid gyftlicum reafe gescryd.

12   Þa cwæð he la freond humeta eodest þu in ∧ næfdest gyftlic reaf; Ða gesuwode he

13   ∧ se cyning cwæþ to hys þ&edia;non gebindað hys handa ∧ hys fet ∧ wurpaþ hyne on þa uttran þystro. þær byþ wop ∧ toþa gristbitung;

14   Witodlice manega synt gelaþode ∧ feawa gecorene;

15    ^note Ða ongunnon þa pharisei rædan &thaet; hig woldon þone hælend on hys spræce befon

16   þa sendon hi him hyra leorning-cnihtas t&odia; mid þam herodianiscum ∧ þus cwædon; Lareow we witon &thaet; þu eart soðfæst ∧ þu lærst godes weg mid soðfæstnysse ∧ ðu ne wandast for n&adia;non menn. ne þu ne be-sceawast nanes mannes had;

17   Sege us hwæt þincð þe. ys hyt alyfed &thaet; man casere gaful sylle þe na.

18   þa se hælend hyra facn gehyrde þa cwæð he la licceteras hwi fandige ge min

19   ætgywað me þæs gafoles mynyt. ða brohton hi him anne peninc;

20   Ða cwæð se hælend to him hwæs anlicnys ys þis ∧ ðis ofer-gewrit;

21   Hig cwædon þæs casyres; Ða cwæð he. agyfað þam casere þa þing þe ðæs casyres synt ∧ gode þa ðing þe godes synt;

22   Þa hig &thaet; ge-hyrdon þa wundrodon hig ∧ forleton hyne ∧ ferdon onweg;

23   On þam dæge comon to him saducei. þ&adia; secgeað &thaet; n&adia;n æryst ne sy. ∧ hig axodon hyne

24   ∧ cwædon. lareow moyses sæde gif hwa dead syg ∧ bearn næbbe &thaet; his broðor nyme hys wif ∧ stryne him bearn;

25   Witodlice mid us wærun seofun gebroþru. ∧ se forma fette wif ∧ forðferde ∧ læfde hys breþer his wif butan bearne;

26   ∧ se oðer ealswa ∧ se þrydda oþ ðone seofoþan.

27   þa æt siþemestan forþferde &thaet; wif

28   hwylces þæra sufona byð &thaet; wif on þam æriste. ealle hig hæfdon hig;

29   Ða ∧swarode se hælend hym ∧ cwæð ge dweliað ∧ ne cunnon halige ge-writu ne godes mægen;

30   Witodlice ne wifiað hig. ne hig ne ceorliað on þam ædia;ryste. ac hig synt swylce godes englas on heofone;

31   Ne rædde ge be deadra manna æryste. &thaet; eow fram gode gesæd wæs.

32   Ic eom abrahames god. ∧ is&adia;&adia;ces god. ∧ iacobes god. nys god na deadra ac lybbyndra.

33    ^note þa &thaet; folc &thaet; gehyrde þa wundrudon hig hys lare;

34   Þa þa phariseiscean gehyrdon &thaet; he het þa saduceiscan stylle beon. þa eodon hig togædere

35   ∧ &adia;n þe wæs þære ædia;-ys lareow axode hyne ∧ fandode hys þus cweðende;

36   La lareow hwæt ys &thaet; mæste bebod on þære ædia;;

37   Ða cwæð se hælend. lufa drihten þinne god on ealre þinre heortan. ∧ on ealre þinre sawle. ∧ on eallum þinum mode.

38   þis ys &thaet; mæste ∧ &thaet; fyrmyste bebod;

39   Oþyr ys þysum gelic. lufa þinne nehstan swa swa þe sylfne;

40   On þysum twam bebodum byþ gefylled eall seo ædia;;

41   Þa þa pharisciscean (sic) gegaderude wærun. þa "h; se hælynd.

42   hwæt þincð eow be criste hwæs sunu ys he; Hig cwædun dauides;

43   Ða cwæð se hælend; hwi clypað dauid hyne on gaste drihtyn ∧ cwyð;

44   Drihten cwæð to minum drihtne. site on mine swyþran healfe. oð&thaet; ic gesette þine fynd þe to fot-scamole; ^note

45   Gyf dauid hyne on gaste dryhten clypað. hu ys he hys sunu;

46   Ða ne mihton hig him nan word ∧swarian. ne nan ne dorste of ðam dæge hyne nan þing mare axigean; CHAPTER XXIII.

1   Þa spræc se hælynd to þam folce ∧ to hys leorningcnyhton

2   ∧ "h;. boceras ∧ pharisei sætun ofer moyses lareow-setl.

3   healdað ∧ wyrceað swa hwæt swa hig secgeaþ. ∧ ne do ge na æfter heora worcum; Hig secgeað ∧ ne doð;

4   Hig bindað hefige byrþyna þe man aberan ne mæg ∧ lecgeað þa uppan manna exla. ∧ nellað h&idia;g þ&adia; mid heora fingre æthrinan;

5   Ealle heora worc hig doð &thaet; menn hi geseon; Hig to-brædað hyra heals-bæc ∧ mærsiað heora reafa fnadu;

6   Hig lufigeað þa fyrmystan setl on gebeorscypum. ∧ þa fyrmystan lareow-setl on gesomnungum.

7   ∧ &thaet; hig man grete on strætum ∧ &thaet; menn hig lareowas nemnon;

8   Ne gyrne ge &thaet; eow man lareowas nemne. &adia;n ys eower lareow; Ge synt ealle gebroþru.

9   ∧ ne nemne g&edia; eow fædyr ofer eorþan. &adia;n ys eower fædyr seþe on heofonum ys;

10   Ne eow man ne nemne lareowas for þam &adia;n crist is eower lareow;

11   Seþe eower yltst sy beo s&edia; eower þ&edia;n;

12   Witodlice seþe hyne upp-ahefð. se byþ genyþerud; ∧ seþe hyne sylfne ge-eaðmet. se byð &udia;pp-ahafyn.

13    ^note Wa eow bocyras ∧ pharisei licceteras forþam ge belucað heofona rice. beforan mannum; Ne g&edia; in ne gaþ ne ge ne geþafiað &thaet; oðre ingan;

15   W&adia; eow bocyras ∧ pharisei liccetteras forþam. ge be-farað sædia; ∧ eorþan. &thaet; ge don anne elþeodine. ∧ þonne h&edia; gewordyn byð g&edia; gedoð hyne helle bearn. twyfealdlicor þonne eow;

16   Wa eow blindan latteowas. ge secgeað swa hwylc swa swereþ on temple &thaet; he ys naht. Swa hwa swa swereð on þæs temples golde se ys scyldig.

17   Eala ge dysegan ∧ blindan. hwæþer ys mare ðe &thaet; gold. þe &thaet; templ ðe &thaet; gold ge-halgað;

18   ∧ swa hwa swa swereð on þam weofode. &thaet; ys naht. Swa hwylc swa swereþ on þære offrunge. þe ofer &thaet; weofud ys se ys gyltig;

19   Eala ge blindan. hwæþer ys mare þe offrung þe &thaet; weofud þe ge-halgað þa offrunge;

20   Witodlice seþe swereþ on weofude. he swereð on him ∧ on eallum þam þe him ofer synt

21   ∧ seþe swereð on temple. he swereð on him ∧ on þam þe him on eardiað;

22   ∧ seðe swerað on heofonan. he sweryð on godes þrym-setle ∧ on þam þe ofer &thaet; sitt;

23   Wa eow boceras ∧ Pharisei liccetteras. ge þe teoðiað mintan ∧ dile ∧ cvmyn ^note ∧ ge forleton þa þing þe synt hefegran. þære ædia; dom. ∧ mildheortnysse. ∧ geleafan. þas þing hyt gebyrede &thaet; ge dydon ∧ þa oðre ne forletun.

24   la blindan latteowas. ge drehnigeað þone gnætt aweg ∧ drincað þone olfynd;

25   Wa eow boceras ∧ pharisei liccetteras. forþam ge clænsiað &thaet; wið-&udia;tan ys caliceas ∧ dixas. ∧ ge synt innan fulle. reaflaces ∧ unclænnysse;

26   Eala þu blinda phariseus. clænsa æryst &thaet; wið-innan ys calicys ∧ discys &thaet; hyt si clæne &thaet; wið-utan ys;

27   Wa eow bocyras ∧ pharisei liccetteras. forþam ge synt gelice hwitum byrgenum þa þinceað mannum &udia;tan wlitige ∧ hig synt innan fulle deadra bana. ∧ ealre fylþe;

28   ∧ swa ge ætywað mannum utan rihtwise. innan ge synt fulle liccettunge ∧ unrihtwisnesse;

29   Wa eow bocyras ∧ pharisei. liccetteras. ge þe timbriað witegena byrgene ∧ glengað rihtwisra gemynd-stowa.

30   ∧ ge cweþað gyf we wærun on ure fædera dagum. nære we heora geferan on þæra witegena blodes gyte;

31   Witodlice ge synt eow sylfum to ge-wittnysse. &thaet; ge synt þæra bearn. ðe ofslogon þa witegan.

32   ∧ gefylle g&edia; &thaet; gemet eowra fædera;

33   Eala ge næddran ∧ næddrena cynn. hu fleo g&edia; fram helle dome;

34    ^note Ic sende to eow witegan ∧ wise bocyras. ∧ ge hig ofsleað ∧ hoð ∧ swingað on eowrum gesomnungum. ∧ ge hig ehtað of byrig on byrig

35   &thaet; ofer eow cume ælc riht-wis blod þe wæs agoten ofer eorþan. fram abelys blode þæs rihtwisan. oð zacharias blod barachias suna. þone g&edia; ofslogon betwyx þam temple ∧ þam weofode;

36   Soþ ic eow secge ealle þas þing cumaþ ofer þas cneorisse;

37   Eala ierusalem eala gerusalem þu þe witegan of-slihst ∧ mid stanum oftorfast þa ðe to þe asende synt; Swiðe oft ic wolde þine bearn gegaderigan swa seo henn hyre cicenu under hyre fyþeru gegaderað. ∧ þu noldest;

38   Witodlice nu byþ eower hus eow weste forlæten;

39   Soð ic secge eow. ne geseoþ ge me heonon-forð. ær þam þe ge secgeon sy gebletsod seþe com on drihtnes naman; CHAPTER XXIV.

1   ∧ þa se hælend ut-eode of þam temple. him t&odia;-genealæhton hys leorning-cnihtas. &thaet; hi him ætywdon þæs temples getimbrunge.

2   þa ∧swarode he him ∧ cwæð; Ge-seoþ ge eall þis. Soð ic secge eow. ne bið her læfed stan uppan stane þe ne beo to-worpen;

3   Ða he sæt uppan oliuetes dune þa comun hys leorningcnihtas dihlice ∧ cwædon; Sege us hwænne þas ðing gewurþun. ∧ hwilc tacn si þines to-cymys ∧ worulde ge-endunge;

4   Ða ∧swarode he him ∧ cwæð. warniað &thaet; eow nan ne beswice;

5   Manega cumaþ on minum naman ∧ cweðaþ; Ic eom crist. ∧ beswicaþ manega;

6   Witodlice ge gehyrað gefeoht ∧ gefeohta hlisan. warnigeað &thaet; ge ne beon gedrefede; Ðas þing sceolun gewurþan. ac nys þonne gyt se ende;

7   Þeod winð ongen þeode ∧ rice ongen rice. ∧ mann-cwealmas beoð ∧ hungras wide geond land ∧ eorþan styrunga

8   ealle þas þing synt þæra sara anginnu;

9   Ðonne syllað hi eow on gedrefednysse. ∧ ofsleað eow ∧ ealle menn eow hatigeað for minum naman

10   ∧ þonne beoð manega unge-trywsode ∧ belæwað betwyx him ∧ hatigað him be-twynan;

11   ∧ manega lease witegan cumað ∧ beswicað manega.

12   ∧ forþam þe unryhtwisnys rixað manegra lufu acolaþ;

13   Witodlice seþe þurhwunað oð ende se byþ hal;

14   ∧ þis godspel byþ bodod ofer ealle eorþan on gewittnysse eallum þeodum ∧ þonne cymð seo ge-endung;

15   Ðonne ge ge-seoð þa onsceonunge þære toworpennysse þe se witega. gecwæð daniel. þa he stod on haligre stowe. ongyte seðe hit rædia;t;

16   Fleon þonne to muntum þa þe on iudea lande synt.

17   ∧ seþe ys uppan hys huse ne g&adia; he nyþyr &thaet; he ænig þing on his huse fecce

18   ∧ seþe is on æcyre. ne cyrre he &thaet; he hys tunecan nyme;

19   W&adia; eacniendum ∧ fedendum on þam dagum.

20   biddað &thaet; eower fleam on wintra oððe on reste-dæge ne gewurþe;

21   Witodlice þonne byð swa mycel gedeorf swa næs of middan-geardes fruman oþ þis; Ne n&udia; ne ge-wurð;

22   ∧ buton þa dagas gescyrte wærun. nære nan mann hal gewordyn; Ac for þam ge-corenum þe he geceas þa dagas beoð gescyrte;

23   Ðonne gyf eow hwa segð nu crist ys her oþþe ðær. ne gelyfe ge him;

24   Þonne cumað lease cristas ∧ lease witegan. ∧ doð mycle tacn ∧ fore-beacn &thaet; ð&adia; beoþ on ge-dwolan gelædde gyf hyt beon mæg þe ge-corene wærun;

25   Witodlice ic hyt eow fore-sæde;

26   Gyf hig eow secgeað her he ys on westene ne fare ge &udia;t. gyf hig secgeað her he is on þurh-ferun ne ge-lyfe ge;

27   Wito[d]lice swa swa l&idia;gyt færð fram est-dæle ∧ æt-ywð oþ west-dæl. swa byð mannes suna to-cyme;

28   Swa hwær swa hold byþ þæder beoð earnas gegaderude;

29   Sona æfter þæra daga ge-drefydnesse seo sunne byð for-sworcen ∧ se mona hys leoht ne sylð ∧ steorran feallaþ of þære heofenan. ∧ þære heofenan mægenu beoþ astyrede.

30   ∧ þonne æt-ywð mannes suna tacn on heofonan. ∧ þonne wepað ealle eorþan mægþa. ∧ geseoð mannes sunu cumende on heofonan genipod. mid myclum mægene ∧ mægenþrymme.

31   ∧ he asent hys englas mid byman ∧ mycelre stefne. ∧ h&idia; ge-gaderigað hys gecorenan. of feower middan-eardes endum of heofona heahnyssum oð hyra gemæru;

32   Leornigeað big-spell be þam fic-treowwe þonne hys twig byþ hnesce ∧ leaf acennede. ge witun &thaet; sumor ys gehende

33   ∧ wite ge swa þonne ge þas þing geseoð &thaet; he ys on durum gehende;

34   Soð ic secge eow &thaet; ðeos cneorys ne gewit ærþam þe ealle þas þing gewurðon;

35   Heofone ∧ eorþe gewitað. witodlice mine word ne gewitað;

36   Nat nan mann be þam dæge ne be þære tide ne furðun englas buton fæder &adia;na;

37   Witodlice swa swa on n&odia;es dagum wæs. swa byð mannes suna tocyme.

38   swa hi wærun on þam dagum ær þam flode. etende ∧ drincynde ∧ wifigende ∧ gyfta syllende. oð þone dæg þe n&odia;e on þa earce eode.

39   ∧ hi nysðon ædia;r &thaet; flod com ∧ nam hig ealle. swa byð mannes suna t&odia;cyme;

40   Ðonne beoð twegen on æcyre. &adia;n byð genumen ∧ oðer byþ læfyd.

41   Twa beoð æt cwyrne grindende. &adia;n byð genumen ∧ oðer byþ læfed; Twegen beoþ on bedde. &adia;n byð ge-numen ∧ oþer byð læfed;

42    ^note Wacigeað ^note witodlice forþam þe ge nyton on hwylcyre tide eower hlaford cuman wyle;

43   Witað &thaet; gyf se hiredes ealdor wiste on hwylcere tide se þeof t&odia;werd wære. witodlice he wolde wacigean ∧ nolde geþafigen &thaet; man hys hus under-dulfe;

44   ∧ for-þam beo g&edia; gearwe. forþam ðe mannes sunnu (sic) wyle cuman on þære tide þe ge nyton;

45   Wens þu (sic) hwa sy getrywe ∧ gleaw þeow. þone geset hys hlafurd ofer his hired. &thaet; he him on tide mete sylle;

46   Eadi ys se þeow þe hys hlafurd hyne gem&edia;t þus dondne þonne he cymð;

47   Soþ ic eow secge &thaet; ofer eall &thaet; he ah he hyne gesett;

48   Gyf se yfela þeowa ðencþ on hys heortan ∧ cwyþ. min hlafurd uferað hys cyme.

49   ∧ agynð beatan hys efen-þeowas. ∧ yt ∧ drincþ mid druncenum.

50   þonne cymþ ðæs weles hlaford on þam dæge ðe he n&adia; ne wenþ ∧ on ðære tide þe he nat.

51   ∧ todælþ hyne ∧ asett hys dæl mid liccetterum. þær byþ wop ∧ toþa gristbitung;

CHAPTER XXV.

1    ^note Þonne byþ heofena rice gelic þam tyn fæmnum þe ða leoht-fatu namon ∧ ferdon ongen þone bryd-guman ∧ þa bryde;

2   Hyra fif wæron dysige. ∧ fif gleawe;

3   Ac þa fif dysegan namon leoht-fatu ∧ ne namon nanne ele mid hym;

4   Ða gleawan namon ele on hyra fatum mid þam leoht-fatum;

5   Ða se brydguma ylde þa hnappudon hig ealle ∧ slepun;

6   Witodlice to middyre nihte man hrymde ∧ cwæþ. nu se brydguma cymð farað him togenys;

7   Þa aryson ealle þa fæmnan ∧ glengdon heora leoht-fatu;

8   Ða cwædon þa dysegan to þam wisum; Syllaþ us of eowrum ele. forþam ure leoht-fatu synt acwencte;

9   Ða ∧swarudun þa gleawan ∧ cwædun nese þe lædia;s þe we ∧ ge nabbon ge-noh; Gaþ to þam cypendum ∧ bycgað eow ele;

10   Witodlice þa hig ferdun ∧ woldon bycgean þa com se brydguma ∧ þa ðe gearwe wærun eodun in mid him to þam gyftum. ∧ seo duru wæs belocyn;

11   Ða æt nehstan comon þa oðre fæmnan ∧ cwædun. Dryhtyn dryhtyn læt &udia;s in.

12   Ða ∧swarode he heom ∧ cwæð. Soþ ic eow secge ne cann ic eow;

13   Witodlice waciað forþam ðe ge nyton ne þone dæg ne þa tide;

14    ^note Sum mann ferde on elþeodinysse. ∧ clypode hys þeowas ∧ betæhte hym hys æhta

15   ∧ anum he sealde fif pund. sumum twa sumum &adia;n. æghwylcum be hys agenum mægene ∧ ferde sona;

16   Ða ferde seþe ða fif pund underfeng ∧ gestrynde oþre fife;

17   ∧ ealswa seðe þa twa under-feng gestrynde oðre twa;

18   Witodlice seþe &thaet; &adia;n underfeng ferde ∧ bedelf hyt on eorðan ∧ behydde hys hlafurdes feoh;

19   Witodlice æfter miclum fyrste com þæra þeowa hlafurd ∧ dyhte hym gerad;

20   Ða com seþe ða fif pund underfeng ∧ brohte oþre fife ∧ cwæð; Hlafurd. fif pund þu sealdest me. nu ic gestrynde oðre fife;

21   Ða cwæþ hys hlaford to hym; Beo bliþe þu goda þeow ∧ getrywa forþam ðe þu wære getrywe ofer lytle þing ic gesette þe ofer mycle. ga into þines hlafordes blisse;

22   Þa com seþe þa twa pund underfeng ∧ cwæð; Hlaford twa pund þu me sealdest. nu ic hæbbe gestrynyd oðre twa;

23   Ða cwæðhys hlaford to hym; Geblissa þu goda þeowa ∧ getrywa. forþam ðe þu wære getrywe. ofer feawa. Ofer fela ic ðe gesette. ga on þines hlafordes gefean;

24   Ða com seþe &thaet; &adia;n pund underfeng ∧ cwæð; Hlaford ic wat &thaet; ðu eart heard mann. þu ripst þær ðu ne seowe. ∧ gaderast þær ðu ne sprengdest.

25   ∧ ic ferde ofdræd. ∧ behydde þin pund on eorþan. her þu hæfst &thaet; ðin ys;

26   Ða ∧swarode hys hlaford him ∧ cwæþ þu yfela ðeow ∧ slawa ðu wistest &thaet; ic rype þær ic ne sawe ∧ ic gaderige þær ic ne stredde.

27   hyt gebyrede &thaet; þu befæstest min feoh mynyterum ∧ ic name þænne ic come &thaet; min ys mid þam gafole;

28   Anymaþ &thaet; pund æt hym. ∧ syllað þam þe me ða tyn pund brohte;

29   Witodlice ælcon þæra þe hæfð man sylþ ∧ he hæfð genoh; Ðam þe næfð &thaet; hym þincð &thaet; he hæbbe. &thaet; hym byð æt-brodyn.

30   ∧ wurpað þone unnyttan þeowan on þa uttran þystru þæ byð wop ∧ toþa grist-bitung;

31    ^note Witudlice þonne mannes sunu cymð on hys mægen-þrymme ∧ ealle englas mid him. þonne sitt he ofer hys mægen-þrymmes setl.

32   ∧ ealle þeoda beoþ toforan hym gegaderude. ∧ h&edia; asyndrað h&idia; hym betwynan swa swa se hyrde asyndraþ ða scep fram tyccenum

33   ∧ he gesett þa scep on hys swiðran healfe. ∧ þa tyccenu on hys wynsteran healfe;

34    ^note Cumað ge gebletsode mines. fæder ∧ onfoð &thaet; r&idia;ce &thaet; eow gegearwod ys of middan-eardes frymþe;

35   Me hingrode ∧ ge me sealdon etan. me þyrste ∧ ge me sealdun drincan. Ic wæs cuma ∧ ge me inlaþodon.

36   Ic wæs nacud ∧ ge me scryddon. Ic wæes untrum ∧ ge eodun to me. Ic wæs on cwearterne ∧ ge comon to me;

37   Þonne ∧swariað þa rihtwisan ∧ cweþað; Drihten hwænne gesawe we ðe hingrigendne ∧ we ðe feddon. þyrstendne ∧ we ðe drinc sealdon.

38   hwænne gesawe we &thaet; ðu cuma wære ∧ þe inlaþodon. oððe nacodne ∧ we þe scryddon.

39   oððe on cwearterne ∧ comon to þe;

40   Ðonne ∧swarað se cyning hym. ∧ cwyþ to heom; Soþ ic eow secge swa lange swa ge dydon &adia;num of ðysum minum læstum gebroðorum. swa lange ge hyt dydon me;

41   Þonne segþ he þam þe beoð on hys wynstran healfe; Gewitað awyrgyde fram me on &thaet; &edia;ce fyr. þe ys deofle ∧ hys englum gegearwud;

42   Witodlice me hingryde ∧ ge ne sealdon me etan; Me þyrste ∧ ge me drincan ne sealdun.

43   Ic wæs cuma ∧ ge me ne in ne gelaþodun. Ic wæs nacod ∧ ge ne scryddon me. Ic wæs untrum ∧ on cwearterne ∧ ge ne comon æt me;

44   Ðonne ∧swarigeaþ hym þa ∧ cweðaþ; Dryhtyn hwænne gesawe we þe hingrigendne. oððe þyrsþendne (sic). oðþe cuman. oððe untrumne. oþþe on cwearterne ∧ w&edia; ne þenedon þe;

45   Þonne ∧swarað se cyning heom ∧ cwyð; Soþ ic eow secge swa lange swa ge ne dydon anum of þysum læstum. ne dyde ge hyt me;

46   ∧ þonne farað hig on ece susle ∧ þa rihtwisan on &thaet; ece lif; CHAPTER XXVI.

1   Witodlice þa se hælend hæfde ealle þas spræca ge-endud þa cwæð he to hys leorning-cnihtum;

2    ^note Wite ge &thaet; æfter twam dagum beoð eastro ∧ mannes bearn byð geseald &thaet; h&edia; s&idia; on rode ahangen;

3   Ða wæron gesamnode þa ealdras þæra sacerda ∧ hlafordas þæs folces to ðæra sacerda ealdres botle. þe wæs ge-nemned kaiphas.

4   ∧ hig hæfdon mycel ge-mot &thaet; hig woldon þone hælend mid ^note facne besyrwan ∧ ofslean;

5   Hig cwædon witodlice sume &thaet; hyt ne mihte beon on þam freols-dæge. þe lædia;s to mycel styrung wurde on þam folce;

6   Ða se hælynd wæs on Bethania on Symones huse þæs hreoflan.

7   Ða genealæhte him to sum wif. seo hæfde box mid ^note deorwyrðe sealfe. ∧ ag&edia;at uppan hys heafud þær he sæt

8   þa gesawun hys leorning-cnihtas þæt. ∧ wurdon gebolgene ∧ cwædon; To hwan ys þiss forspilled.

9   þis mihte beon geseald to myclum wurþe. ∧ þearfum gedæled;

10   Þa se hælend hyt wiste þa cwæð he to heom. hwi synt ge grame þysum w&idia;fe. witodlice god weorc heo worhte on me;

11   Symle ge habbað þearfan mid eow. ac ge nabbað me symle;

12   Heo dyde þas sealfe on minne lichaman &thaet; ic wære gesmyryd to bebyrgynne;

13   Soð ic secge eow swa hwær swa þys godspel byð gebodud on eallum middan-earde byð gesæd on hyre gemynd &thaet; heo ðiss dyde;

14   Ða ferde &adia;n of þam twelfum þe wæs genemned iudas se wiþersaca to þæra sacerda ealdrum

15   ∧ cwæð to heom; Hwæt wylle ge me syllan ∧ ic hyne belæwe eow; Ða be-heton hig hym þritig scyllinga;

16   And syþþan he smeade geornlice &thaet; he hyne wolde belæwan;

17   Þa on þam forman gearcung-dæge genealæhton ða leorning-cnihtas to þam hælende ∧ þus cwædon; Hwær wylt ðu &thaet; we ge-gearwion þe þine ðenunga to eastron;

18   Ða cwæð se hælynd farað on þas ceastre to sumum menn ∧ secgeað him. se lareow segð. min tima ys ge-hende &thaet; ic mid þe wyrce mine eastro mid minum leorning-cnihtum;

19   ∧ þa leorning-cnihtas dydon swa se hælynd heom bebead. ∧ hig ge-gearwodon him easter-þenunga.

20   on þam æfene sæt se hælynd mid hys twelf leorning-cnihtum æt gereorde.

21   ∧ þa hi ædia;tun he cwæð to him; Witodlice ic secge eow &thaet; &adia;n eower be-læwð me;

22   Ða wurdon hig swiþe ge-unrotsode ∧ ongann &adia;nra gehwylc cweðan; Drihtyn cwyst þu eom ic hyt;

23   And he ∧swarode ∧ þus cwæð; Se þe be-dypð on disce mid me hys hand se me be-læwð;

24   Witodlice mannes sunu færþ swa hit awriten ys be him; Wa þam menn þurh þone þe byþ mannes sunu be-læwed; Betere wære þam menn &thaet; he næfre nære acenned;

25   Þa cwæð iudas þe hyne be-læwde; Cwyst þu lareow hwæðer ic hyt si; Ða cwæð se hælend. þu hyt sædest;

26   Witodlice þa hig ætun se hælend nam hlaf ∧ hyne gebletsode ∧ brædia;c. ∧ sealde hys leorning-cnihtum ∧ cwæð; On-foþ ∧ etað. þis ys min lichama;

27   And he genam þone calic þanciende. ∧ sealde hym þus cweþende; Drincað ealle of þisum.

28   þis is witodlice mines blodes calic. niwre. æ. &thaet; byð for manegum ag&odia;ten on synna forgyfenysse;

29   Witodlice ic secge eow &thaet; ic ne drince heonun-forð of þysum eorðlican wine ær þam dæge þe ic drince &thaet; niwe mid eow on mines fæder r&idia;ce;

30   Ða hig hæfdon heora lofsang gesunggenne þa ferdon hig uppan oliuetes dune;

31   Ða sæde se hælend heom. ealle ge wurþað ge&udia;ntreowsode on me on þysse nihte; Hyt ys awriten; Þurh þæs hyrdes slege byð seo heord todræfed;

32   Witodlice æfter þam þe ic of deaþe arise. ic cume to eow on galilea;

33   Ða ∧wyrde petrus him ∧ þus cwæð; Ðeah þe hig ealle geuntreowsion on þe. ic næfre ne ge-untreowsige;

34   Þa cwæð se hælend soð ic secge þe. &thaet; on þissere nihte ædia;rþam þe cocc crawe þriwa þu wið-sæcst m&idia;n;

35   Ða sæde petrus him. witudlice þeah þe ic scyle sweltan mid þe. ne wiþ-sace ic þ&idia;n; Gelice þam cwædon ealle ða oþre leorning-cnihtas;

36   Ða com se hælynd mid him on þone tun ðe is genemned gezemani ∧ sæde hys leorning-cnihtum; Sittað her oð&thaet; ic g&adia; hider-geond ∧ me ge-bidde;

37   ∧ he genam petrum ∧ zebedeus twegen suna ∧ ongann unrotsian ∧ beon unrot;

38   Ða sæde se hælynd heom. unrot ys min sawl oþ deað; Geb&idia;dað her ∧ waciað mid me.

39   ∧ þa he wæs lyt-hwon þanon ag&adia;n. he afeoll on hys ansyne ∧ hyne gebæd ∧ þus cwæð; Fæder min gyf hyt beon mæge. gew&idia;te þes calic fram me. þeah-hwæþere na swa swa ic wylle ac swa swa þu wylt;

40   ∧ he com to hys leorning-cnihtum. ∧ he gemette hig slæpende; ∧ he sæde petre swa. ne mihton g&edia; n&udia; wacian &adia;ne tid mid me

41   waciaþ ∧ gebiddað eow &thaet; ge in ne g&adia;n on costunge; Witudlice se gast is hræd ∧ þæt flæsc ys untrum;

42   Eft oþre siðe he ferde ∧ hyne gebæd ∧ cwæþ; Min fæder gyf þes calic ne mæge gew&idia;tan buton ic hyne drince gewurþe þin willa;

43   ∧ he com eft ∧ gemette hig slæpende; Soðlice heora eagan wæron gehefegode;

44   ∧ he forlet hig eft ∧ ferde ∧ hyne gebæd þryddan siðe cweþende &thaet; ylce gebed;

45   Þa com he to hys leorning-cnihtum ∧ sæde heom slapað eallunga ∧ restað eow nu genealæcþ seo t&idia;d. ∧ mannes sunu byð geseald on synfulra hand;

46   Arisað. uton faran. nu genealæcð se þe me be-læwð;

47   Ða he þas þing spræc þa com iudas &adia;n of þam twelfum. ∧ micel folc mid hym. mid swurdum ∧ sahlum asende fram þæra sacerda ealdrum. ∧ þæs folces ealdrum;

48   Se þe hyne be-læwde sealde heom tacn ∧ cwæð; Swa hwæne swa ic cysse se hyt is. nimaþ hyne;

49   ∧ he ge-nealæhte hrædlice to þam hælende ∧ cwæð; Hal beo þu lareow. ∧ he cyste hyne;

50   Ða cwæð se hælend to him; Eala freond to hwan be-com þ&udia;; Ða ge-nealæhton hig ∧ þone hælend genamon;

51   Witudlice &adia;n þæra þe mid þam hælende wæs abræd hys swurd. ∧ asloh of anys þæra sacerda ealdres þeowan eare;

52   Ða cwæð se hælend to hym; Ð&odia; þin swurd on hys scæþe; Witodlice ealle þa ðe swurd nymað mid swurde hig for-wurþað;

53   Wenst þu &thaet; ic ne myhte biddan minne fæder. &thaet; he sende me nu m&adia; þonne twelf eorydu engla;

54   Hu magon beon gefyllede þa halgan gewritu þe be me awritene synt. for-þam þus hyt gebyrað to beonne;

55   On þære tide cwæð se hælend to þam folce; Eall-swa to þeofe ge synt cumene mid swurdum. ∧ mid sahlum me to nymenne; Dæghwamlice ic sæt mid eow on þam temple ∧ lærde eow. ∧ ge me ne namon;

56   Ðis eall ys geworden &thaet; ðæra witegena halgan gewritu syn gefyllede; Þa flugon ealle þa leorning-cnihtas ∧ forleton hyne.

57   ∧ hig genamon þone hælend ∧ læddon hyne to caiphan þæra sacerda ealdre. þær ða boceras ∧ þa ealdras gesamnode wæron;

58   Petrus hym fylide feorranne oð he com to þæra sacerda ealdres botle. ∧ he in-eode ∧ sæt mid þam þenum &thaet; he ge-sawe þone ende;

59   Witodlice þæra sacerda ealdras ∧ eall &thaet; ge-m&odia;t sohton lease saga ongen þone hælend. ðæt hig hyne to deaþe sealdon.

60   ∧ hig ne mihton nane findan; Ða þa manega mid leasum onsagum genealæhton. þa æt-nehstan comon twegen þæra leogera ∧ cwædon;

61   Ðes sæde ic mæg towurpan godes templ. ∧ æfter þrym dagum hyt eft getimbrigean.

62   Ða aras se ealdor þæra sacerda ∧ cwæð; Ne andwyrtst þu nan þing ongen þa ðe þiss ðe onsecgeað;

63   Se hælend suwode; Þa se ealdor þæra sacerda cwæð; Ic halsige þe ðurh þone lyfiendan god. &thaet; ðu secge us gyf þu sy crist godes sunu;

64   Ða cwæð se hælynd him to. &thaet; ðu sædest; Soð ic eow secge æfter þyson ge geseoð mannes bearn sittende on þa swiðran healfe godes mægen-þrymmes. ∧ cumendne on heofones wolcnum;

65   Ða þæra sacerda ealdor slat hys &adia;gyn reaf ∧ cwæð. Þis ys bysmor-spræc; To hwi wilnige we ænigre oþre sage. nu ge gehyrdon of hym gyltlice spræce.

66   hwæt ys eow nu ge-þuht; Hig ∧werdon ealle ∧ cwædon he is deaþes scyldig;

67   Þa spætton hig on hys ansyne. ∧ beoton hyne mid heora fystum; Sume hyne slogon on his ansyne mid hyra bradum handum

68   ∧ cwædon; Sege us crist hwæt is se þe ðe sloh;

69   Petrus soðlice sæt ute on þam cafertune. þa c&odia;m to hym &adia;n þeowyn ∧ cwæð; ∧ þu wære mid þam galileiscean hælynde.

70   ∧ he wið-s&odia;c beforan eallum ∧ cwæð. nat ic hwæt þu segst;

71   Ða he &udia;t-eode of þære dura ða geseah hyne oþer wyln. ∧ sæde þam ðe þær wæron; ∧ þes wæs mid þam nazareniscean hælende

72   ∧ he wiðs&odia;c eft mid &adia;þe &thaet; he hys nan þing ne cuðe;

73   Ða æfter lytlum fyrste genealæhton þa ðe þær stodun. ∧ cwædon to petre; Soþlice þu eart of hym ∧ þin spræc þe ge-swutelað;

74   Ða ætsoc he ∧ swerede &thaet; he næfre þone man ne cuþe. ∧ hrædlice þa creow se cocc;

75   Þa gemunde petrus þæs hælendes wurd þe he cwæð. ærþam þe se cocc. crawe. þriwa ðu me wið-sæcst. ∧ he eode &udia;t ∧ weop bityrlice; CHAPTER XXVII.

1   Witodlice þa hyt morgen wæs ða worhton ealle þæra sacerda ealdras gemot. ∧ þæs folces ealdras ongen þone hælend &thaet; hig hyne deaþe be-læwdon.

2   ∧ hig læddon hyne gebundenne ∧ sealdon hyne þam pontiscean pilate þam deman;

3   Ða geseah iudas þe hyne belæwde. &thaet; he fordemed wæs. þa ongann he hreowsian. ∧ brohte þa þrittig scyllingas to þæra sacerda ealdrum. ∧ cwæð;

4   Ic syngode þa ic sealde &thaet; rihtwise blod; Ða cwædon hig hwæt spycst þu &thaet; to us;

5   ∧ he awearp þa scyllingas inon &thaet; templ. ∧ ferde ∧ mid gryne hyne sylfne aheng;

6   Ða soðlice þæra sacerda ealdras onfengon þæs seolfres ∧ cwædon; Nys hyt na alyfed &thaet; we asendon hyt on ure maðmcyste. forþam hyt is blodes wurð;

7   Hig worhton þa gem&odia;t ∧ smeadon hu hig sceoldon þæs hælendes wurð ateon. þa gebohton hig ænne æcyr mid þam feo tigyl-wyrhtena. on to be-byrgenne elþeodisce menn.

8   for-þam is se æcer ge-haten acheldemagh. &thaet; is on &udia;re geþeode blodes æcyr. ∧ swa he is gehaten oð þisne dæg;

9   Ða wæs ge-fylled &thaet; gecweden is þurh hieremiam þone witegan þus cweþende; ∧ þa hig onfengon þrittig scyllinga þæs gebohtan wurð. þone ðe wæs ædia;r gewurþod fram israhela bearnum;

10   ∧ hig sealdon &thaet; on tigelwyrhtena æcyr swa swa drihten me gesette;

11   Þa stod se hælend beforan þam deman. ∧ se d&edia;ma hyne axode þus cweðende; Eart ðu iudea cyning þa cwæð se hælend &thaet; ðu segst;

12   ∧ mid þy ðe hyne wregdon þæra sacerda ealdras ∧ þa hlafordas. nan þing he ne ∧swarode;

13   Ða cwæð pilatus to him. ne ge-hyrst þu hu fela sagena hig ongen þe secgeað.

14   ∧ he ne ∧werde mid nanum worde swa &thaet; se dema wundrode swiþlice;

15   Hig hæfdon heom to ge-wunan to heora symbel-dæge &thaet; se dema sceolde for-gyfan þam folce ænne for-wyrhtne mann swylcne hig habban woldon;

16   He hæfde þa soðlice ænne strangne þeof-mann. gehæftne. se wæs genemned barrabbas;

17   Þa &thaet; folc gesamnod wæs þa cwæð pilatus; Hwæþer wylle ge &thaet; ic eow agyfe þe barrabban ðe þone hælynd. ðe is crist gehaten;

18   H&edia; wiste soðlice &thaet; hig hyne for &adia;ndan him sealdon;

19   He sæt þa pilatus on his dom-setle. þa sende his wif to hym ∧ cwæð. ne beo þe nan þing gemæne ongen þisne rihtwisan; Soðlice fela ic hæbbe geþolod todæg þurh gesyhðe for hym;

20   Ða lærdon þæra sacerda ealdras ∧ þa hlafordas &thaet; folc &thaet; hig bædon barrabban ∧ þone hælyn (sic) fordydon;

21   Ða ∧wyrde se dema ∧ sæde heom; Hwæþerne wylle ge &thaet; ic forgyfe eow of þisum twam; Ða cwædon hig. barrabban;

22   Þa cwæð pilatus to heom; Witodlice hwæt do ic be þam hælende. þe is crist genemned; Ða cwædon hig ealle. sy he on rode ahangen;

23   Ða cwæð se d&edia;ma to heom. witodlice hwæt yfeles dyde þes; Hi ða swiþor clypodon þus cweðende; Sy he ahangen;

24   Ða geseah pilatus &thaet; hyt naht ne fremode ac gewurde mare gehlyd. þa genam he wæter ∧ þwoh hys handa be-foran þam folce ∧ cwæð. un-scyldig ic eom fram þyses rihtwisan blode ge ge-seoð;

25   Ða ∧swarode eall &thaet; folc ∧ cwæð; Sy hys blod ofer us ∧ ofer ure bearn;

26   Ða for-geaf he hym barrabban; ∧ þone hælynd he l&edia;t swingan ∧ sealde heom to a-honne;

27   Þa under-fengon þæs deman cempan þone hælynd on ðam domerne ∧ ge-gaderodon ealne þone ðreat to heom

28   ∧ unscryddon hyne hys agenum reafe. ∧ scryddon hyne mid weolcen-readum scyccelse;

29   ∧ wundon cyne-helm. of þornum ∧ asetton ofer hys heafod. ∧ hreod on hys swiðran. ∧ bigdon heora cneow beforan him. ∧ bysmorudun hyne þuss cweþende;

30   Hal wes þu iudea cyning. ∧ spætton on hyne. ∧ namon hreod ∧ beotun hys heafod;

31   ∧ æfter þam þe hig hyne þus bysmerodon hig unscryddon hyne þam scyccelse. ∧ scryddon hyne mid hys agenum reafe. ∧ læddon hyne to ahonne;

32   Soþlice ða hig &udia;t-ferdon. þa gemetton hig ænne cyreniscne mann cumende heom togenes þæs nama wæs symon; þone hig nyddon &thaet; he bære hys rode;

33   Ða comon hig on þa stowe þe ys genemned golgotha. &thaet; is heafod-pannan stow.

34   ∧ hig sealdon hym w&idia;n drincan wið eallan (sic) gemenged. ∧ þa he hys onbyrigde þa nolde he hyt drincan;

35   Soþlice æfter þam þe hig hyne on rode ahengon hig to-dældon hys reaf. ∧ wurpon hlot þær-ofer &thaet; wære gefylled &thaet; ðe gecweden wæs þurh ðone witegan ∧ þus cwæð; Hig to-dældon heom mine reaf. ∧ ofer mine reaf hig wurpon hlot;

36   ∧ hig beheoldon hyne sittende.

37   ∧ hig asetton ofer hys heafod hys gylt þuss awritenne; Ðis ys se hælynd iudea cyning;

38   Ða wæron a-hangen mid hym twegen sceaþan &adia;n on þa swiðran healfe ∧ oðer on þa wynstran;

39   Witodlice þa weg-ferendan hyne bysmeredon ∧ cwehton heora heafod

40   ∧ cwædon. wa &thaet; ðes towyrpð godes templ. ∧ on þrim dagum hyt eft getimbrað; Ge-hæl nu þe sylfne. gyf þu sy godes sunu. g&adia; nyþer of þære rode;

41   Eac þæra sacerda ealdras hyne bysmeredon mid þam bocerum ∧ mid þam ealdrum ∧ cwædun;

42   Oþere he ge-hælde. ∧ hyne sylfne gehælan ne mæg; Gyf he israhela cyning sy g&adia; n&udia; nyþer of þære rode ∧ we gelyfað hym;

43   He gelyfð on god. alyse he hyne n&udia; gyf he wylle; Witodlice he sæde godes sunu ic eom;

44   Ge-lice þa sceaðan þe mid him ahangene wæron; Hyne hyspdun;

45   Witodlice fram þære sixtan tide wæron gewurden þystru ofer ealle eorðan oþ þa nigoþan tid;

46   ∧ ymbe þa nygoðan tid clypode se hælend mycelre stefne ∧ þuss cwæð; Heli heli lema zabdani. &thaet; ys on englisc min god min god to hwi forlete þu me;

47   Soþlice sume þa ðe þær stodon ∧ þis gehyrdon cwædon; Nu he clypað hel&idia;am;

48   Ða hrædlice arn &adia;n heora ∧ genam &adia;ne spongean ∧ fylde hig mid ecede ∧ asette &adia;n hreod þær-on ∧ sealde hym drincan;

49   Witodlice þa oðre cwædon læt. utun geseon hwæþer helias cume ∧ wylle hyne alysan;

50   Þa clypode se hælynd eft mycelre stefne ∧ asende hys gast;

51   ∧ þær-rihte ðæs temples wah-ryft wearð tosliten on tewgen (sic) dælas. fram ufeweardon oð nyþe-weard; ∧ seo eorðe bifode ∧ stanas toburston;

52   ∧ byrgena wurdun geopenode. ∧ manige halige lichaman ðe ædia;r slepon aryson;

53   ∧ þa hig &udia;t-eodon of þam byrgenum æfter hys æryste hig comun on þa haligan ceastre. ∧ æt-eowdon hig manegum;

54   Witodlice þæs hundredes ealdor ∧ ða þe mid him wæron healdende þone hælynd. þa hig gesawon þa eorð-bifunge. ∧ þa ðing ðe þær gewurdon. hig on-dredon heom ðearle. ∧ cwædon; Soðlice godes sunu wæs þes;

55   Witodlice þær wæron manega wif feorran þa ðe fyligdon þam hælende fram galilea him ðenigende;

56   Be-twuh þam wæs seo magdalenisce maria ∧ maria iacobes moder ∧ iosephes modur ∧ zebedeis sunena modor;

57   Soðlice þa hyt æfen wæs c&odia;m sum weli mann of arimathia þæs nama wæs iosep. se sylfa wæs þæs hælyndes leorning-cniht.

58   he genealæhte to pilate ∧ bæd þæs hælyndes lichaman; Ða het pilatus agyfan him þone lichaman.

59   ∧ iosep genam þone lichaman. ∧ bewand hyne mid clænre scytan

60   ∧ lede hyne on hys niwan byrgene. ða he aheow on stane. ∧ he to-awylte mycelne stan to hlide þære byrgene. ∧ ferde syþþan;

61   Ðær wæs soðlice seo magdalenisce maria ∧ seo oðer maria sittende æt þære byrgene;

62   Witodlice oðrum dæge þe wæs gearcung-dæg comon togædere þæra sacerda ealdras. ∧ þa sundor-halgan to pilate.

63   ∧ cwædon; Hlaford w&edia; gemunon &thaet; se swica sæde þa he on life wæs. æfter þrym dagon ic arise.

64   hat nu healdan þa byrgene oð þone þryddan dæg. þe-læs hys leorning-cnihtas cumon. ∧ for-stelon hyne. ∧ secgeon þam folce &thaet; he aryse of deaþe; Þonne byð &thaet; æftre gedwyld wyrse þonne &thaet; ærre;

65   Ða cwæð pilatus ge habbað heord-rædenne farað ∧ healdað swa swa ge witon;

66   Soþlice hig ferdon ∧ ymbe-trymedon þa byrgene ∧ inn-seglodon þone stan mid þam weardum; CHAPTER XXVIII.

1    ^note Soðlice þam reste-dæges æfene. se þe onlihte on þam forman reste-dæge. com seo magdalenisce maria ∧ seo oðer maria &thaet; hig woldon geseon þa byrgene.

2   ∧ þær wearð geworden micel eorþ-bifung; Witodlice drihtenes engel astah of heofenan ∧ genealæhte. ∧ awylte þone stan ∧ sæt þær on-uppan;

3   Hys ansyn wæs swylce ligyt. ∧ hys reaf swa hwite swa snaw.

4   witodlice þa weardas wæron afyrhte. ∧ wæron gewordene swylce hig deade wæron;

5   Ða ∧swarode se engel ∧ sæde þam wifon; Ne on-dræde ge eow; Ic w&adia;t witodlice &thaet; ge seceað þone hælynd þone þe on rode ahangen wæs;

6   Nys he her. he ar&adia;s soðlice swa swa he sæde; Cumað ∧ ge-seoð þa stowe þe se hælynd wæs on aled

7   ∧ farað hrædlice. ∧ secgeað hys leorningcnihtum &thaet; he ar&adia;s. ∧ soðlice he cymð be-foran eow on galileam. þær ge hyne geseoþ. n&udia; ic secge eow;

8    ^note Ða ferdon hig hrædlice fram þære byrgene mid ege ∧ mid myclum gefean. ∧ urnon ∧ cyðdon hyt hys leorning-cnihton

9   ∧ efne þa com se hælynd ongean hig ∧ cwæð. hale wese g&edia;; ^note Hig genealæhton ∧ ge-namon hys fet. ∧ to him ge-eaðmeddon;

10   Ða cwæð se hælynd to heom; Ne ondræde ge eow. farað ∧ cyþað minum gebroþrum &thaet; hig faron on galileam þær hig geseoþ me;

11   Þa þa hig ferdon þa comon sume. þa weardas on þa ceastre ∧ cyðdon þæra sacerda ealdrum ealle þa ðing þe ðær gewordene wærum (sic);

12   Ða gesamnudon þa ealdras hig ∧ worhtun ge-mot. ∧ sealdon þam ðegenum micyl feoh. ∧ cwædon;

13   Secgeað &thaet; hys leorning-cnihtas comon nihtes ∧ for-stælan hyne ða we slepun;

14   ∧ gyf se dema þiss ge-axað. we lærað hyne ∧ gedoð eow sorh-lease;

15   Ða onfengon hig þæs feos. ∧ dydon eall-swa hig gelærede wæron. ∧ þis wurd wæs gewid-mærsod mid iudeum oð þisne andweardan dæg;

16    ^note Ða ferdon þa endlufun leorning-cnihtas on þone munt. þær se hælynd heom dihte.

17   ∧ hyne þær ge-sawun. ∧ hig to him ge-eaðmeddun; Witodlice sume hig tweonedon;

18   Ða genealæhte se hælynd ∧ spræc to heom þas þing ∧ þuss cwæð; M&edia; is geseald ælc anweald on heofonan ∧ on eorðan.

19   farað witodlice ∧ lærað ealle þeoda ∧ fulligeað hig on naman. fæder. ∧ suna. ∧ þæs halgan gastes.

20   ∧ lærað &thaet; hig healdon ealle þa ðing þe ic eow bebead. ∧ ic beo mid eow ealle dagas oð worulde ge-endunge ^note.

Next section