Title page THE GOSPEL
ACCORDING TO
SAINT JOHN
IN ANGLO-SAXON AND NORTHUMBRIAN VERSIONS
SYNOPTICALLY ARRANGED,
WITH COLLATIONS EXHIBITING ALL THE READINGS OF ALL THE MSS. Edited for the Syndics of the University Press,
BY THE
REV. WALTER W. SKEAT, M.A.
ELRINGTON AND BOSWORTH PROFESSOR OF ANGLO-SAXON
IN THE UNIVERSITY OF CAMBRIDGE. CAMBRIDGE:
AT THE UNIVERSITY PRESS.
LONDON: CAMBRIDGE WAREHOUSE, 17, PATERNOSTER ROW.
CAMBRIDGE: DEIGHTON, BELL, AND CO.
LEIPZIG: F. A. BROCKHAUS. 1878.

CONTENTS.

PAGE Prefacev Argumentum secundum iohannem: (Lindisfarne MS.)1 Notes shewing when certain Lessons are to be read8 Euangelium11 Appendix: Collation of the Latin texts of the Lindisfarne and Rushworth MSS.189 Critical Notes196

ERRATUM IN ST MARK'S GOSPEL. ^note

Title page THE GOSPEL
ACCORDING TO
St. JOHN.
EUANGELIUM
SECUNDUM
IOHANNEM.

INCIPIT EUANGELIUM SECUNDUM IOHANNEM. CHAPTER I.

1    ^noteOn anginne ærest wæs word. ∧ þæt word wæs mid gode. ∧ god wæs &thaet; word.

2   þæt wæs on fruman mid gode.

3   ealle þyng wæren ge-worhte þurh hyne. ∧ nan þyng næs ge-worht butan hym.

4   þæt wæs lyf þe on hym ge-worht wæs. ∧ &thaet; lyf wæs manne leoht.

5   ∧ þæt leoht lyhte on þeostrum. ∧ þeostreo þæt ne ge-namen.

6   Man wæs fram gode asend. þæs name wæs Iohannes.

7   þes com to ge-witnesse. þæt he ge-wytnesse kyðde be þam leohte. þæt ealle menn þurh hyne ge-lefdon.

8   Næs he leoht. ac þæt he wytnesse forð-bære be þam leohte.

9   Soð leoht wæs. þæt on-lyht ælcne cumendne man on þysne middan-eard.

10   he wæs on midden-earde. ∧ mid [dan]-eard wæs ge-worht þurh hyne. ∧ middan-eard hyne ne ge-cneow.

11   To hys agene he com. ∧ hy hyne ne under-fengen.

12   Soðliche swa hwylche swa hyne under-fengen. he sealde heom an-weald þæt hyo wæren godes bearn. þam þe ge-lefeð on hys namen.

13   Þa ne synd akende of blode ne of flæsces willen. ne of weres willen. Ac hyo synt of gode akennede.

14   Ænd &thaet; word wæs flæsc ge-worden. ∧ eardede on &udia;s. ∧ we ge-segen hys wulder swylche akennedes wuldor of fæder &thaet; wæs ful myd gyfe. ∧ soðfæstnesse.

15   Iohannes cyð ge-wytnesse be hym. ∧ clepeð þus cweðende. Þes wæs se þe ic of sægde. Se þe to cumene ys. æfter me. þe wæs ge-worðen be-foren me. for-þan he wæs ær þanne ic.

16   Ænd of hys fyllendnysse we ealle we (sic) on-fengen gyfe for gyfe.

17   for-þan þe lage wæs ge-seald þurh moysen. ∧ gyfe ∧ soðfæstnys ys ge-worðen þurh hælend crist.

18   Ne ge-seah næfre nan man god bute se akennede sune hyt kydde. þe ys on hys fader bearme.

19    ^note∧ þæt is Iohannes ge-wytnys.
Ða þa iudeas senden hyre sacerdas ∧ heora diaconas fram Ierusalem to hym. þæt hyo axeden hym ∧ þus cwæðen. hwæt ært þu;

20   ∧ he cydde ∧ ne wið-soc ∧ þus cwæð. ne eum (sic) ic na crist.

21   Ænd hyo axoden hyne ∧ þus cwæðon. Eart þu helyas; ∧ he cwæð. ne eom ic hyt. Þa cwæðen hyo. eart þu witega. ∧ he answerede ∧ cwæð. nyc.

22   Hyo cwæðen to hym. hwæt eart þu; þæt we andswere bringen. þam þe us to þe senden. hwæt sægst þu be þe selfem;

23   He cwæð ic em clepiendes stefen on westene. Ge-rihteð drihtnes weig. swa se wytega ysaias cwæð.

24   Ænd þa þe þær a-sende wæren. þa wæren for (sic) sunder-halgan.

25   ænd hyo axoden hyne ∧ cwæðen to hym. hwi fullast þu; gyf þu ne eart ne helyas ne wytega.

26   Iohannes andswerede heom. Ic fullige on wætere. to-middes eow stod þe ge ne cunnen.

27   he ys þe æfter me toward ys. Se wæs ge-worðen be-foran me. ne eom ic wurðe þæt ic un-binde hys sceo-þwang.

28   Ðas þyng wæren ge-worðenne on bethania be-geonden Iordanen. þær iohannes fullede.

29   Oþre dæg Iohannes ge-seah þanne hælend to hym cumende ∧ cwæð. Her ys godes lamb. her ys se þe deð a-weig midden-eardes synne.

30   þes ys be þam þe ich sægede. Æfter me cymð wer þe be-foren me ge-worðen wæs. for þam he wæs ær þanne ic.

31   ∧ ic hine nyste. Ac ic com ∧ fullode on wætere to þam þæt he wære ge-swutelod on israele folke.

32   Ænd Iohannes cydde wytnesse cweðende. þæt ic ge-sah nyþer-cumendne gast of hefene swa swa culfran. ∧ wunede ofer hine.

33   ∧ ic hyne ne cuðe. ac se þe me sende to fullianne on wætere he cwæð to me. Ofer þane þe þu ge-sihst niðer-stigende gast. ∧ ofer hyne wuniende þæt ys se þe fullað on halgum gaste.

34   ∧ ic ge-seah ∧ ge-wytnesse kydde &thaet; þes is godes sune.

35    ^noteÆft oðre dæg stod Iohannes ∧ twegen oft (sic) hys leorning-cnihtum.

36   ∧ he cwæð þa he seah þonne halend gangende. her ys godes lamb.

37   Ða ge-hyrden hyne twegen leorni[n]g-cnihtum sprekende ∧ felgeden þam hælende.

38   þa be-sah se halend ∧ ge-seah hyo hym felgiende. ∧ cwæð to heom hwæt seche gyt. hyo cwæðen to hym. rabbi þæt ys ge-cweðen ∧ ge-reaht larðeow. hwær eardest þu.

39   he cwæð to heom cumeð ∧ ge-seoð. hyo comen ∧ ge-seagen hwær he wunede. ∧ mid hym wunedon on þam dæge. hyt wæs þa seo teoðe tyd.

40   Andreas symones broðer petres wæs oðer of þam twam. Ða ge-herden æt Iohanne ∧ hym fylgedon.

41   Ðes ge-mette ærest symonem hys broðer ∧ ge-cwæð to hym. we ge-metten messiam þæt ys ge-reht crist.

42   ∧ hyo ledden hyne to þam halende. Þa be-heold se halend hyne ∧ cwæð. Ðu eart symon iohannes sunu. þu beost ge-nemned cephas. þæt ys ge-reht petrus.

43   On morgen he wolde faren on galilea. ∧ he ge-mette philippus. ænd se halend cwæð to hym fylge me.

44   Soðliche philippus wæs fram bethsaida andreas ceastre ∧ petres.

45   Phylippus ge-mette nathanael ∧ cwæð. to hym. we ge-metten þanne hælend Iosepes sunu of nazareth. þonne wrat moyses. ∧ þa witegan on þare &edia;a.

46   ænd nathanael cwæð to hym. mæg ænig þing g&odia;des beon of nazareth. Philippus cwæð to hym; cum ænd ge-seoh.

47   Ða ge-seah se hælend nathanael to hym cumende. ∧ cwæð be hym. her ys isrælisc wer. on þam nys nan facn.

48   Þa cwæð nathanael to hym. hwanon cuðest ðu me. þa andsw[e]rede se halend ænd cwæð to hym. Ic ge-seah þe þa þu wære under þam fic-treowe. ær þam þe philippus þe cleopede.

49   Hym answerede þa nathanael ænd þus cwæð. Rabbi þu eart godes sune. ænd þu eart israele kyng.

50   Ða cwæð se hælend to hym. þu ge-sihst mare þonne þis syo. for-þan þe þu ge-lyfdest. Ða ic cwæð þæt ic ge-sæwe þe under þam fich-treowe.

51   ænd he sægde heom. Soð ic eow segge ge geseoð opene heofones. ∧ godes engles up-stigende ∧ niðer-stigende. ofer mannes sune. CHAPTER II.

1    ^noteOn þam þriddan daige wæren gyfte ge ge-wordene (sic) on chana galil&edia;&edia;. ænd þas halendes moder wæs þær.

2   Soðlice se halend ænd hys leorning-cnihtes wæren ge-laðode to þam gyftan.

3   ∧ þa þæt win ge-trukede þa cwæð þas hælendes moder to hym hyo nabbeð win.

4   Þa cwæð se halend to hire. la wif. hwæt ys me ∧ þe; gyt min time ne com.

5   Ða cwæð þas halendes moder to þam þenum; doð swa hwæt swa he eow segge.

6   Ðær wæren soðlice a-set syx stenene water-fate. æfter iudea ge-clensunge. ælc wæs on twere sestra ge-mette. oððe on þreora.

7   Ða bead se halend þæt hyo þa fate mid watere ge-fyldon. ∧ hyo ge-felden þa odð (sic) þanne brerd.

8   Ða cwæð se halend. hladeð nu. ∧ berað þare drihte ealdre ∧ hy naman.

9   Ða se drihte ealder þæs wines on-byrgde. þe of þam wætere ge-worðan wæs; he nyste hwanen hyt com. þa þenas soðlice wisten þe þæt water hloden. Se drihte ealdor clipende (sic) þanne bridgumen

10   ∧ cwæð to hym; ælc man sylð ærest god win. ∧ þonne hyo drunkene beoð. þæt þe wyrse beoð. Ðu þe ge-heolde þæt gode win oð þys.

11   Ðis wæs þæt forme taken þe se halend worhte on chana a-galil&edia;&edia; ∧ ge-sutelode his wuldor ∧ hys leorning-cnihtes ge-lyfdon on hine.

12   Æfter þisen he and hys moder ∧ hys ge-broðra ∧ hys leorning-cnihtes foron to capharnaum ∧ wuneden þær feawan dagen.

13   Ænd hyt wæs neah iudea eastron ∧ se halend for to ierusalem

14   ∧ ge-mette on þam temple þa þe sealdan oxan. ∧ scep ænd culfran. ∧ sittende meneteres.

15   ∧ he worhte swipan of strengen ∧ hyo ealle of þam temple adraf ge sceap. ge oxan. ∧ he ageat þare menetera feoh ∧ to-warp heoræ mysan.

16   ∧ sægde þam þe þa culfran cypton doð þas þyng henon. ne wyrce ge mines fæder hus to mangun-huse.

17   Ða ge-mundon hys leorning-cnihtes þæt ðe awriten is. þines huses &adia;nde me &edia;tt.

18   Ða answeredon hym þa iudeas ∧ cwæðen. hwilc taken atewest þu &udia;s for þam þe þu þas þing dest.

19   Se halend heom andswerede ∧ cwæð. to-weorpeð þis tempel ∧ ic hyt arere binnen þreom dagum.

20   Ða iudeas cwæðen to hym. þis tempel wæs ge-tymbred on six ∧ feortigon wintren. ∧ arerst þu hit on ðrim dagum.

21   Soðlice he hyt cwæð be hys lichamen temple.

22   Ða he of deaðe aras; þa ge-mundon hys leorning-cnihtes þæt he hyt be hym selfum cwæð. Ænd hyo ge-lyfdon halegum write ∧ þare spræce þe se halend spræc.

23   Ða he wæs on ierusalem on eastron on freols-daige. manege ge-lyfdon on hys naman. þa hyo ge-seawan ða tacne þe he worhtu (sic).

24   Se halend ne ge-swutelode hyne sylfne heom. for-þam he cuþe hyo ealle.

25   ∧ for-þam hym næs nan þearf &thaet; aning (sic) man sæde witnysse be men. he wiste witodlice hwæt wæs on men. CHAPTER III.

1    ^noteSoðlice sum phariseisc man wæs ge-nemned Nichodemus se wæs iudea ealdor.

2   þes com to hym on nyht. ∧ cwæð to hym. Rabbi þæt ys lareow. we witen þæt þu come fram gode. ne mayg nan man þas taken wyrcan þe þu wyrcst buton god beo mid hym.

3   Se halend hym andswerede ∧ cwæð. Soð ic þe segge buton hwa beo eadniwan ge-kenned ne mayg he ge-seon godes riche.

4   Þa cwæð Nichodemus to hym. hwu mayg man beon eft akenned þanne he beoð eald. Cwest þu. mag he eft cuman on hys moder innoðe ∧ beon eft akenned.

5   Se hælend hym andswerede ∧ cwæð. Soð ic þe segge buton hwa beo ge-edkenned of watere ∧ of halegen gaste ne maig he in-faren on godes riche.

6   þæt þe akenned ys of flaesce þæt is flæsc. ∧ þæt þe of gaste ys akenned. þæt ys gast.

7   Ne wundre þu for þan þe ic segge þe. eow ge-bered þæt ge beon akende eadniwan.

8   Gast or-eðað þær he wile. ∧ þu ge-hyrst hys stefne. ∧ þu nast hwanen he cymð. ne hwyder he geð. swa ys ælc þe akenned is of gaste.

9   Ða andswerede Nichodemus ∧ cwæð. hu magen þas þing þus ge-wurðon.

10   Se hælend answerede ∧ cwæð to hym. Ðu eart lareow israele folke ∧ þu nast þas þ&idia;ng.

11   Soð ic þe segge þæt we sprecað &thaet; we witeð. ∧ we keðeð þæt we ge-sawon. ∧ ge ne under-foð ure cyðnisse.

12   Gif ic eow eordlice þ&idia;ng sægde ∧ ge ne lifeð. Hu-mæte ge-lefe ge gif ic eow hefenlice þing segge.

13   ∧ nan man nastigð to heofene buten se þe nyðer com of heofene. Mannes sunu se þe com of heofonum

14   ænd swa swa moyses þa neddre up &adia;-hof on þam westene. swa ge-bereð þæt mannes sunu beo up a-hafen.

15   þæt nan þare ne for-wurðe þe on hine ge-lefð ac habbe þæt eche lyf.

16   God lufede middan-eard swa þæt he sealde hys akennedan sune þæt nan ne for-wurðe þe on hine ge-lefð. Ac habbe &thaet; eche lyf.

17   Ne sende god hys sune on middan-earde þæt he demde midden-earde. ac &thaet; middan-eard sy ge-haled þurh hyne.

18   ne byð þam ge-demed þe on hym ge-lyfð. Se þe ge ne lyfð (sic) hym. byð ge-demed. for-þan þe he ne lyfde on þanne namen þas akennedan godes sunu.

19   þæt ys se dom þæt leoht com on middan-eard. ∧ men lufeden þeostre swiðor þonne þæt leoht. Heora werc wæren yfele.

20   Ælc þare þe yfele deð hateð þæt leoht. ∧ he ne cymð to leohte. þæt hys werc ne sin ge-rihtlæhte.

21   Witeðlice se þe wercheð soðfestnysse cymð to þam leohte. &thaet; hys werc syn ge-swutolede. for-þam þe hyo synt on g&odia;de ge-done.

22   Æfter þisen com se halend ∧ hys leorning-cnihtas to Iudea lande ∧ wuneden þær mid hym. ∧ fullode.

23   ∧ Iohannes fullode on ennon wið salim for-þam þe þær wære manega wætere. ∧ hyo to-gadere comen ∧ wæren ge-fullode.

24   Ða gyt næs Iohannes ge-don on cwartern.

25   þa smeagdon iohannes leorning-cnihtes ∧ þa iudeas be þare clænsunge.

26   ∧ coman to Iohanne ∧ cwæðen to hym. Rabbi; se þe mid þe wæs be-genden Iordane. be þam þu kyddest ge-wytnesse. nu he fulleð ∧ ealle cumeð to hym.

27   Iohannes andswerede ∧ cwæð. ne may man nan þing under-fon bute hyt beo hym of hefonum ge-seald.

28   Ge sylf me sind to ge-witnesse &thaet; ic sæde ne em ic crist. ac ic em asend be-foran hine.

29   Se þe bryde hafð se ys brydguma. Se þe ys þas brydguman freond. ∧ stent ∧ ge-hyrð hine. mid ge-fean he ge-blissað for þas brydguman stæfne. þes min ge-fea ys ge-felled.

30   hyt ge-berað þæt he weaxe. ∧ þæt ic wanige.

31   Se þe ufenan com se ys ofer ealle. Se þe of eorðan ys; se [s]precð be eorðan. Se þe of hefene com se ys ofer ealle.

32   ∧ he cyð þæt he ge-seah ∧ ge-hyrde ∧ nan man ne under-fegð hys cydnysse.

33   Soðlice se þe hys ceðnysse. under-fehð. he tacneð þæt god ys soðfestnysse.

34   Se þe god sende sprycð. godes word. ne seld god þanne gast be ge-mete.

35   Fader lufeð þonne sune. ∧ sealde ealle þing on hys hand.

36   Se þe ge-lyfð on hys sunu. he hafð eche lyf. Se þe þam sunu is un-ge-leafsum ne ge-sihð he lyf. ac godes yrre wuneð ofer hyne. CHAPTER IV.

1   Ða se hælend wiste &thaet; þa pharisei ge-hyrden. þæt he hæfdee (sic) ma leorning-cnihta þonne Iohannes

2   þeah se hælend ne fullode. ac hys leorning-cnihtas.

3   Ða for-let he iudea land. ∧ for eft on galilea.

4   hym ge-byrode þæt he scolde faran þurh samaria l&adia;nd.

5   Witelice he com on samarian cestre. þe ys ge-nemneð sichar. neah þam tune þe Iacob sealde Iosepe hys sune.

6   þær wæs Iacobes wylle.
^noteSe hælend sæt æt þam welle. þa he wæs weri ge-gan. ∧ hyt wæs mid-dayg.

7   Ða com þær an wif of samaria wolde water feccan. Ða cwæð se hælend to hyre; gyf me drincan.

8   Hys leorning-cnihtes ferdon þa to þare ceastre. woldon heom mete beggen.

9   Ða cwæð þæt samaritanisse wif to hym. Hu-mete bydst þu at me drinken. þonne þu ert Iudeisc. ∧ ic em samaritanisc wyf. Ne brucað Iudeas ∧ samaritanissce metes æt-gadere.

10   Ða answerede se halend ∧ cwæð to hyre. Gif þu wistes godes gyfe. ∧ hwæt se ys þe cwæð to þe sele me drinken. witodlice þu bede hyne þæt he sealde þe lyfes wæter.

11   Þa cwæð þæt wif to hym. Leof ne þu næfst nan þing mid to hladene. ∧ þes pet ys deop. hwanen hafst þu lifes wæter.

12   cwest ðu &thaet; þu mare sy þonne ure fader iacob. Se þe us þisne pyt sealde. ∧ he ∧ hys bearn. ∧ hys nytanu of þam druncan.

13   Ða answerede se hælend. ∧ cwæð to hire. Ælc þare þerst eft þe of þisse wætere drinkeð.

14   Witodlice ælc þare þe drincð of þam watere þe ic hym sylle; [...] beoð on hym wyll forð-ræsendes wæteres on ece lyf.

15   Þa cwæð þæt wif to him. Hlaford sele me þæt wæter þæt me ne þerste. ne ic ne þurfe her water fecchan.

16   Þa cwæð se halend to hire. Ga ∧ clype þinne cheorl. ∧ cum hider.

17   Þa hym answerede þus þæt wif. ∧ cwæð. nabbe ic nænne cheorl. Þa cwæð se halend to hyre. wel þu cweðe þæt þu næst ceorl.

18   witodlice þu hafst fif cheorles. End se þe þu nu hast nis þin ceorl. æt þam þu segdest soð.

19   Ða cwæð þæt wif to hym. Leof þas me þincð þu ert witega;

20   ure faderes hyo ge-beden on þissere dune. ∧ ge secgeð þæt on ierusalem syo stow þe þæt man on ge-bydde.

21   Ða cwæð se hælend to hire. La wif ge-lef me. þæt seo tid cymð. þonne ge ne biddeð þam fader ne on þisse dune ne on ierusalem.

22   Ge ge-biddeð þæt ge nyten. we ge-biddeð þæt we witon. for-þam þe hale ys of iudeum.

23   ac seo tid cymð; ∧ nu ys. þonne soðe ge-bedmen biddeð þonne fader on gaste. ∧ on sodfæstnysse. Witodlice se fader secð swilce; þe hyne ge-biddeð.

24   gast ys god. ∧ þam þe hine biddeð. ge-byred þæt hyo ge-bidden on gaste. ∧ on soðfæstnysse.

25   Ðæt wif cwæð to him. ic wat þæt messias cymð þæt ys ge-nemned crist. þonne he cymð he cyð us ealle þing.

26   Se hælend cwæð to hyre. Ic hyt em. þe wið þe sprece.

27   ∧ þær-rihte comen hys leorning-cnihtas. ∧ hyo wundreden þæt he wið þæt wif s[p]rec. þeh; hire nan ne cwæð; hwæt secst þu. oððe hwæt sprecst þu wið hyo.

28   Witoðlice þæt wif for-let hire water-fet ∧ eode to þare berig. ∧ cwæð to þam mannen.

29   Cumæd ∧ ge-seod þonne man þe me sægde ealle þa þing þe ic dede. cweðe ge is he crist.

30   Ða eoden hyo ut of þare berig ∧ comen to hym.

31   on ge-mang þam his leorning-cnihtes hine bædon. ∧ þus cwæðen. lareow et.

32   þa cwæð he to heom. Ic hæbbe þonne mete to etene þe ge nytan.

33   Ða cwæðen hys leorning-cnihtes heom be-twoxen hwæðer anig man hym mete brohte.

34   Ða cwæð se hælend to heom. Min mete ys þæt ic werche þas willen þe me sende. þæt ic ful-fremie me hys werces.

35   Hu ne segge ge þæt nu gyt sint feor monðes ær me ripen mægen. nu ic segge eow. hæbbað up eowre eagen. ∧ ge-seð þas eardes &thaet; hyo synde scyre to ripene.

36   ∧ se þe ripð nemd mede. ∧ gadereð wæstme on echen lyfe. þæt æt-gadere ge-blyssien se þe sawð ∧ se þe ripeð.

37   on þison is witodlice soð word. forþam oðer is þe sawð. oþer ys se ðe ripð.

38   Ic sende eow to ripene. þæt þæt ge ne be-swuncen. oðre swuncon ∧ ge eoden on heora swenc.

39   Witodlice manige samaritanyssce of þare cestre ge-lefdon on hyne. for þas wifes worden. þe be hym kydde þæt he segde me ealle þa þing þe ic dede.

40   Ða þa samaritanisscen comen to hym. hyo ge-bæden hine þæt he wunede þære. ∧ he wunede þære twegen dages.

41   ∧ micele m&adia; ge-lefden for hys spræce.

42   ∧ cwæðen to þam wife. ne ge-lefe we na for þire spræce. we sylfe ge-hirdon. ∧ we witen ðæt he ys soð middan-eardes hælend.

43   Soðlice æfter twam dagon he ferde þanone. ∧ for to galilea.

44   Se hælend self kydde ge-wytnesse þæt nan witega nefð nenne wurðscipe on hys agenen earde.

45   þa he com to galileam. ða under-fengan hyo hine. þa hyo ge-sæwan ealle ða þing þe he worhte on ierusalem on freols-dæge. ∧ hyo comen to þam freols-dæge.

46   ∧ he com eft to chan&adia;&adia; galil&edia;&edia;. þær he worhte þæt win of wætere.
^noteSum under-kyning wæs. þæs sunu wæs ge-sieclod on capharnaum.

47   Ða ða se ge-hyrde þæt se hælend for fram iudea to galilea he com to hym. ∧ bed hine þæt he fore ænd hælde hys sune. Soðlice he læg æt forð-fore.

48   Ða cwæð se halend to hym. buton ge tacne ∧ fore-bæcne ge-seon. ne ge-lyfe ge.

49   Ða cwæð se under-cyning to hym; drihten far ær min sune swelte.

50   ∧ se hælend cwæð. Ga þin sune leofað. Ða eode he. ∧ ge-lefde ðare spræce þe se hælend hym sægde.

51   Þa he for; þa urnen hys þeowes hym to-geanes ∧ sægdon þæt hys sune leofede.

52   Ða axode he to hwilcan timan hym bet wære. ∧ hyo sægdon hym. gystendaig to þa seofeðe tide; se feofer hyne for-let.

53   Þa on-geat se fæder ðæt hyt wæs on þare tide þe se hælend cwæð; þin sune leofað. ∧ he ge-lefde ∧ eall his heowrædon.

54   Se halend worhte þis taken eft oþre syðe þa he com fram iudea lande to galilea. CHAPTER V.

1    ^noteÆfter þisen wæs iudea freols-daig ∧ se hælend for to ierusalem.

2   On ierusalem ys an mere; ^note syo is ge-nemned on hebreisc bethsaida. Se mere hæfð fif portices. ^note

3   on þam porticum ^note læg mycel menygeo ge-adlugra blindra. ∧ healtra ænð forscruncenra ∧ ge-anbidedon þæs wæteres steriunge.

4   Drihtnes engel com to hys time on þonne mere. ∧ þæt wæter wæs astyred. and se þe raðest com on þonne mere æfter þas wæteres steriunge wærd ge-hæld fram swa hwilcere utrumnysse (sic) swa he on wæs.

5   Þær wæs sum man eahte ∧ þrittig wintra on hys untrumnysse.

6   þa se hælend ge-seah þisne liggan ∧ wiste þæt he þær lange tide wæs. Ða cwæð he to hym. wilt þu hal beon.

7   Ða andswerede se seoke him ∧ cwæð. Drihten ic næbbe nenne mann &thaet; me do on þonne mere þonne þæt wæter astered byð. Ðonne ic cume þonne bið oðre beforan me.

8   Þa cwæð se hælend. to him. Aris nym þin bedd. ∧ ga.

9   ∧ se man wæs sona hal. ∧ he nam hys bed; ∧ eode. Hyt wæs reste-daig; ^note on þam daige.

10   Ða cwæðen þa iudeas to þam þe þær ge-hæled wæs. Hit ys reste-daig nys þe alyfed þæt þu þin bed bere.

11   He andswerede heom. ∧ cwæð. Se me hælde; se cwæð to me. nym þin bed ∧ ga.

12   Ða axoden hyo hine. hwæt se man wære. þe segde nym þin bed ∧ ga.

13   Se þe þær ge-hæld wæs. nyste hwa hyt wæs. Se hælend soðlice ge-beah fram þare ge-gaderunge.

14   Æfter þam se hælend hine ge-mette on þam temple. ∧ cwæð to hym. nu þu eart hal ge-worðen. ne senege þu. þe-læs þe on sume þinge þe wyrs ge-tyde.

15   Ða for se man. ∧ kydde hit þam iudeam; þæt hyt wære se hælend þe hine hælde.

16   for-þam þe þa iudeas ehton ^note. þonne hælend. for-þam þe he dyde þas þing on reste-daige.

17   Ða andswerede se hælend heom; ∧ cwæð. min fader wyrcð oð þys nu g&ydia;t; ∧ ic weorce

18   þas þe ma. Ða iudeas sohton hine to of-slanne. næs na for þam anum þe he þonne reste-daig brædia;c. Ac for þam þe he cwæð þæt god wære hys fæder. ∧ hine selfne dyde gode ge-l&idia;cne.

19   Witodlice se hælend andswerede. ∧ cwæð to heom. Soð ic eow segge ne maig se sunu nan þing don; buten þæt he sigð his fader don. Ða þing þe he wircð; se sunu wyrcð ge-liche.

20   Se fæder lufeð þonne sune; ∧ ge-swuteled hym ealle þa þing þe he wercð. ∧ mare weorc þonne þas syen he ge-swutelad him; þæt ge wundrin on.

21   Swa swa se fæder awecð. þa deden ∧ gelyffæst. swa eac se sune. ge-liffædia;st þa þe he wile.

22   ne se fæder ne demð nanum men; ac he sealde ælcne dom þam sune.

23   þæt æalle arwurþigon þonne sune. swa swa hyo arwurðiað þonne fæder. Se þe ne arwurðað þonne sunu. ne arwurðað he þonne fæder þe hyne sende.

24   Soð ic segge eow þæt se þe min word ge-hyrð ∧ þam ge-lefð þe me sende; Se hæfð ece lyf. ∧ ne cymð æt þam dome; ac færð fram deaðe to lyfe.

25   Soð ic segge eow. þæt seo tyd cymð ∧ nu is; þonne ða deaden ge-hereð godes sunes stefne; ∧ þa libbæð þe hyo ge-hered;

26   swa se fæder hæf (sic) lyf on him selfe. swa he sealde þam sune &thaet; he hæfde lif on him selfe.

27   ∧ sealde him anweald &thaet; he moste demen. for-þam þe he ys mannes sune.

28   Ne wundrien ge þas. þæt se tyd kymð. þæt ealle ge-hirað his stefene þe on byrgenum sint.

29   ∧ ða ðe god worhten fareð on lyfes æriste. ∧ þa þe yfele dydon on domes arist.

30   Ne maig ic nan þing don fram me sylfum. ic deme swa swa ic ge-here. ∧ min dom is riht. for-ðan ic ne sece mine willen; ac þas þe me sende.

31   Gif ic ge-witnesse be me kyðe; min ge-witnesse nis soð.

32   Oþer is se þ&edia; cyð witnesse be me. ∧ ic wat þæt seo witnesse is soð þe he cyð be me.

33   Ge senden to Iohanne. ∧ he cydde soðfæste (sic) ge-witnesse.

34   Ic ne on-fo gewytnesse fram men. ac þas þing ic segge &thaet; ge syn hale.

35   He wæs byrnende leoht-fæt. ∧ lihtende. ge wolden sume hwile ge-blissien on hys lihte.

36   Ic hæbbe maran ge-witnesse þonne Iohannes. witodlice þa weorc þe se fæder me sealde. þæt ic hyo fulfremme. Ða weorc þe ic werce kyðað ge-witnesse be me. þæt se fæder me &adia;sende.

37   Ænd se fæder þe me sende cyð ge-witnesse be me. Ne ge næfre his stefne ne ge-herdon. ne ge hys heow ne ge-sawen.

38   Ænd ge nabbeð hys word on eow wuniende. for-þam ge ne lefeð þam þe he sende.

39   Smeagað halige writen for-þam ge weneð þæt ge hæbben ece lyf on þam. ∧ hyo synt þe ge-witnesse kyðað be me.

40   ∧ ge nelled cumen to me þæt ge hæbbon lyf.

41   Ne under-fo ic nane brehtnysse æt mannum.

42   ac ic ge-cneow eow þæt ge næbbed godes lufe on eow.

43   Ic com on mines fæder naman. ∧ ge me ne underfengen. gyf oðer cymð on his agenen naman. hine ge under-foð.

44   Hu mage ge ge-lyfan þe eow betwenen wuldor. under-foð ∧ ne seceð þæt wuldor þe ys fram gode sylfen.

45   ne wene ge þæt ic eow wreige to þam fæder. Se is þe eow wreigeð moyses on þonne ge hihtað.

46   Witodlice gyf ge lefdon moysese (sic) ge ge-lefdan eac me. Soðlice he wrat be me.

47   Gif ge hys stefen ne ge-lyfað; hu ge-lefe ge minum wordum. CHAPTER VI.

1   Æfter þisen for se hælend ofer þa galileissan sæ. seo ys tibeRiadis.

2   ∧ hym felgde mycel folc. for þam þe hyo gesæwen þa tacne þe he worhte. on þam þe wæren ge-untrumede.

3   Witodlice se hælend. astah on enne mont ∧ sæt þær mid hys leorning-cnihten.

4   hyt wæs ge-hende eastren. þare Iudeissce freols-d&adia;ig.

5   Ða se hælend hys eagen up ahof ∧ ge-seah þæt mycel folc com to hym; he cwæð to philippe. hwær bygge we hlafes &thaet; þ&adia;s eten.

6   þat he cwæð hys fandiende. he wiste hwæt he don wolde.

7   Þa andswerede hym philippus ∧ cwæð. næbbeð hyo ge-noh on twegera hundred panega wurðe hlafes þæt ælc sumne dæl nyme.

8   Ða andswerede him an hys leorning-cnihta andreas symones broðer petRes.

9   Her ys an cnape þe hæfð fif berene hlafes. ∧ twegen fixas. ac hwæt synt þa þing be-twux swa manegum mannum.

10   Ða cwæð se hælend. doð þæt þas men sitton. on þare stowe wæs mycel gærs. þær sæton þa; swylce fif þusend manne.

11   Se hælend nam þa hlafes. ∧ þanc wurðlice dyde. ∧ hyo to-dælde þam sittenden. ∧ eall-swa of þam fixum; swa mycel swa hyo woldan.

12   Ða hyo fulla wæron; þa cwæð he to hys leorning-cnihten. gaderiað þa britsene þe þær to lafe wæren. þæt hyo ne losigen.

13   hy ge-gaderedon ∧ felden twelf wiligen fulle. þære brytsene of þam þe þa lefdon. þe of þam fif berenan hlafon æten.

14   Ða menn cwæðon. þa hyo sæwon þæt he þæt tacen worhte; þæt þes is soðliche witega þe on midden-earð cymð.

15   Ða se hælend wyste þæt hyo wolden cuman ∧ hine læccen. ∧ to cynge don; þa fleah he &adia;ne. uppon þonne munt.

17   Ænd þa hyo eoden on scyp hyo comen ofer þa sæ. to capharnaum. hyt wærð þa þeostre. ∧ se hælend ne com to heom.

18   mycel wind bleow. ∧ hyt wæs breoht (sic) sæ.

19   Witodlice þa hy hafden ge-rowen swilce twentig furlunge oððe þrittig. þa ge-sæwon hyo þonne hælend uppen þare sæ gan. ∧ þæt he wæs ge-hænde þam scype. ∧ hyo heom on-dredden.

20   he cwæð þa to heom. Ic hyt eom. ne on-drædeð eow.

21   Hyo wolden hine nemen on þæt scyp. ∧ sone ðæt scyp wæs on þam lande. þæt hyo wolden to faren.

22   Soðlice oðer dæg seo manigeo þe stod be-geondon þam mere ge-seah þæt þær næs buton an scyp. ∧ þæt se hælend self ne eode on scyp mid his leorning-cnihten. ac his leorning-cnihtes sylf ane foren.

23   oðre scype coman fram tyberiade wið þa stowe þær hyo þonne hlaf æten drihtan þankiende.

24   Ða seo manigeo ge-seah þæt se hælend þær næs. ne hys leorning-cnihtas; þa eoden hyo on scype. ∧ coman to capharnaum. sohten þonne hælend.

25   ∧ þa hyo ge-metten hyne be-geondon þam mere hyo cwæðon to hym. Lareow hwanen comen þu hyder.

26   Se hælend heom andswerede; ∧ cwæð. Soð ic segge eow ne seche ge me for-þam þe ge tacnu ge-seawen. ac for-þam þe ge æten of þam hlafon ∧ syndden fulle.

27   Ne wyrcheð æfter þam mete þe for-wurð ac æfter þam þe þurh-wuneð on eche lyf. þonne mannes sune eow sylð. þane god fæder getacneðe (sic).

28   Hyo cwæðen to hym. hwæt do we. þæt we werche godes weorc;

29   Þa and-swerede se hælend ∧ cwæð to heom. Ðæt is godes weorc. þæt ge ge-lefen on þonne þe he sende.

30   Ða cwæðn hyo. hwæt dest þu to tacken; þæt we ge-seon ∧ ge-lefen. þæt þu hyt werche.

31   ure fæder æten heofenlice mete on westene. swa hyt awriten is. he sealde heom eten hlaf of hefene.

32   Se hælend cwæð to heom. Soð ic segge eow. ne sealde moyses eow hlaf of heofenum. Ac min fæder eow syld soðne hlaf of heofenum.

33   hyt ys godes hlaf þe of hefene com. ænd sylð midden-earde lyf.

34   Hyo cwæðen to hym. Drihten syle us þisne hlaf.

35   Se hælend cwæð to heom. Ic eom lyfes hlaf. ne hyngreð þe to me cymð. ∧ ne þyrst þan næfre þe on me ge-lyfd.

36   Ac ic eow sæde þæt ge ge-sawen me ∧ ne ge-lyfden.

37   Eall þæt se fæder me syllð cymð to me. ∧ ic ne werpe ut þone þe to me cymð;

38   for-þan ic ne com of heofene þæt ic mine wylle do. ac þas wille þe me sende.

39   Ðæt is þas fader wille þe me sende. þæt ic nan þing ne forleose. of þam þe he me sealde. ac þæt ic &adia;-wecche þæt on þam ytemestan daige.

40   Þis ys mines fæder willan þe me sente. þæt ælch þe þonne sune ge-sihð. ∧ on hine ge-lefd hæbbe eche lyf. ∧ ic hyne &adia;-wecche on þam ytemestan daige.

41   Ða murcneden þa iudeas be hym for-þam þe he cwæð. ic eom hlaf þe of heofene com;

42   ∧ hyo cwæðen. Hu nys þis se hælend iosepes sune. we cunnon hys fæder ∧ hys moder. hu mete segð þ&edia;s. ic com of heofenum;

43   Se hælend heom andswerede. ∧ cwæð to heom. ne murcniað eow be-tweonan.

44   Ne mæg nan man cumen to me buton se fæder þe me sende hyne tye ∧ ic hine &adia;rere on þam ytemestan daige.

45   On þara witegena boken ys awritan. ealle eaðlare beoð godes. Ælc þe ge-herde æt þam fæder ∧ leornede. cymð to me.

46   Ne ge-seah nan man fæder buton se þe ys of gode. se ge-sihð þonne fæder.

47   Soð ic segge eow se hæfð eche lyf þe on me ge-lyfð;

48   ic eom lyfes hlaf.

49   ure fæderes æten heofonlicne mete on westene ∧ hyo senden deade.

50   Ðis is se hlaf þe of heofene com. þæt ne swelte se þe of hym et.

51   Ic eom libbende hlaf. þe of heofene com. swa hwa swa ytt. of þisum hlafe; he leofeð on echnysse. ∧ se hlaf þe ic selle ys min flæsc. for middan-eardes life.

52   Þa Iudeas fliton heom be-tweonon ∧ cwæðen hu maig þes hys flæsc us syllen to etene.

53   þa cwæð se hælend to heom.
Soð ic segge eow næbbe ge lif on eow b&udia;ton ge eten mannes sunes flæsc. ∧ his blod drinken.

54   Se hæfð ece lyf þe et min flæsc ∧ drincð min blod ∧ ic hine arære on þam itemestan daige.

55   Soðlice min flæsc ys mete; ∧ min blod ys drenc.

56   Se þe et min flæsc ∧ drincð min blod; he wunað on me. ∧ ic on hym.

57   swa swa libbende fader me sende ∧ ic libbe þurh fæder ∧ se þe me ædia;t; he leofað þurh me.

58   Ðis ys se hlaf þe of heofenum com. na swa swa ure fæderes æte heofenlicene mete ∧ deade wæren. Se þe et þysne hlaf. he leofeð on ecnysse.

59   Þas þyng he sægde on ge-somnunge þa he lærde on capharnaum.

60   Manega hys leorning-cnihte cwæðen þa hyo þis ge-hyrden. Heard ys þeos spræce hwa mæg hyo ge-hyran.

61   Ða wiste se hælend þæt hys leorning-cnihtas murcnedon be-tweox heom selfum be þyson. ∧ he cwæð to heom ðæt eow be-swicð.

62   gyf ge ge-seoð mannes sune astigende þær he ær wes.

63   Gast ys se þe liffæst flæsc ne fremeð nan þing. þa word þe ic eow sayde synde gast ∧ lyf.

64   ac sume ge ne lefeð. Wite[d]lice se hælend wiste æt fruman hwæt þa ge-lefenden wæren. ∧ hwa hine be-leawien wolde.

65   ∧ he cwæð. For-þi ic eow sægde þæt nan man ne mæg cuman to me buton min fæder hyt hym sylle.

66   Seððan manega hys leorning-cnihta cyrden on-bædia;c ∧ ne eoden mid hym.

67   Þa cwæð se hælend to þam twelfen cwæðe ge; wille ge fram me;

68   Ða andswerede hym symon petrus ∧ cwæð. Drihton to hwam ga we. þu hafst echæs lifes word.

69   ∧ we ge-lefed ∧ witen þæt þu ert crist godes sune.

70   Se hælend hym andswerede ∧ cwæð. Hu ne cheas ic eow twelfe. ∧ eower an ys deofel.

71   he hyt cwæð be iuda scariothe þes hyne be-lawede þa he wæs an þare twelfa. CHAPTER VII.

1   Syððan for se hælend to galilea. he nolde faren to iudea. for-þan þe þa iudeas hine sohten ∧ woldan hine of-slean.

2   hyt wæs hende iudea freols-daige.

3   Hys broðre cwæðen to hym. far heonan ∧ ga on iudea land. þæt þine leorning-cnihtas ge-seon þa werc þe ðu wyrcst.

4   Ne deð nan man nan þing on dihlum. ac secð þæt hyt open sy. Gyf þu þas þing dest ge-swutele þe selfne middan-earde.

5   Witodlice ne hys magas ne ge-lyfdan on hyne.

6   Ða cwæð se hælend to heom. get ne com min tid. eower tid ys symle geare;

7   ne mayg middan-eard eow hatian. Ac he hatæð me for-þan ic kyðe ge-witnysse be hym &thaet; hys weorc synt yfele.

8   Fare ge to þisum freols-daige ic ne fare to þise freolsdayge for-þam min tid nys geot ge-fylled.

9   he wunede on galilea þa he þas þing saigde.

10   Eft þa hys broðre foren þa for he eac to þam freols-daige. næs na openliche ac digelice.

11   Ða iudeas hyne sohten on þam freols-daige. ∧ cwæðen hwær ys he.

12   ∧ michel ge-hlyd wæs on þare manigeo be hym. Sumen cwæðen he ys god. oðre cwæðen nese. ac he be-swycð þæt folc.

13   Þeah-hwæðere ne spræc ^note nan man openliche be hym for þare iudea eyge.

14   Ða hyt wæs mid daig þas freols-daiges. þa eode se hælend in-to þam temple ∧ lærde.

15   ∧ þa iudeas wundredon ∧ cwæðen. Humete can þes stafes þonne he ne leornede;

16   Se hælend heom andswerede ∧ cwæð. mi lare nys na min. ac þas þe me sende.

17   gyf hwa wile don hys willan. he ge-cnawð be þare lare hwæðer he syo of gode. hwæðer þe ic be me selfe spræce.

18   Se þe be hym selfe spræcð. secð hys agene wulder. Se þe secð þæs wuldor þe hyne sende. se ys sodfæst. ∧ nis nan unriht-wisnesse on hym.

19   Hu ne sealde moyses eow eæ. ∧ eower nan ne healt þa &edia;æ. Hwi seche ge me to of-slænne;

20   þa answerede syo manige ænd cwæð. Deofel þe stiked on; hwa secð þe to of-slænne.

21   Ða andswerede se hælend ∧ cwæð. to heom. an werch ic worhte. ∧ ealle ge wundriað.

22   for-þy moyses eow sealde ymbsnyðenysse næs na for-þy þe he of moyse sy. ac of þam faderon; ∧ on reste-dayge ge ymbsnyðeð man.

23   þæt moyses eæ. ne sy to-worpen. ∧ ge belgað wið me. for-þan þe ic ge-hælde enne man. on reste-dayge.

24   ne deme ge be ansyene. ac demað rihtne dom.

25   Sume cwæðen þa þe wæren of ieRusalem. hu nys þis se þe hyo secheð to of-sleanne.

26   ∧ nu he specd openlice. ∧ hyo ne cweðeð nan þing to hym. Cweðe we hwæðer þa ealdres on-gyton &thaet; þis ys crist.

27   ac we witon hwanon he ys. Ðonne crist cymð þanne nat nan man hwanen he beoð.

28   Se hælend cleopede ∧ lærde on þam temple ∧ cwæð. Me ge cunnen. ∧ ge witen hwanen ic eom. ∧ ic ne com fram me selfen. ac se ys soð þe me sende. þonne ge ne cunnen.

29    ^noteIc hyne c&adia;n. ∧ gyf ic segge þæt ich hine ne cunne. ic beo leas. ∧ eow ge-lich. Ich hyne can. ∧ ich em of hym. ∧ he me sende.

30   Hyo hyne sohten to nymene. ∧ heore nan hys ne æt-hran. for-þam þe hys tyd ne com þa gyt.

31   Manega of þare manigeo ge-lefden on hyne. ∧ cwæðen. Cweðe ge wercð crist ma tacna þonne he cymð þonne þes deð;

32   Ða phaRisei ge-herden þa manigeo þus murcniende be hym.
Ða ealdres ∧ þa farisei sendon heora þehnas þæt hyo wolden hyne fon.

33   Ða cwæð se hælend. gyt ic beo sume hwile mid eow. ∧ ich ga to þam þe me sende.

34   Ge seched me; ∧ ne findeð. ∧ ge ne magen cuman þær ic em.

35   Ða iudeas cwæðen be-tweonen hem sylfum. hwiðer wile he faren. þæt we hine ne finden. Cwæðst þu wile he faran on þeoda to-dræfednysse ∧ hyo læron.

36   Hwæt ys þies spræce þe he sprecð. Ge secheð me ∧ ne findeð. ∧ ge ne magon cumen þær ic eom.

37   On þam after-mesten mæren freols-dæge. stod se halend ænd clepede. cume to me se þe hine þyrste ∧ drinke.

38   Se þe ge-lyfd on me swa þæt ge-writ cwæð. libbendes wæteres flod floweð of hys innoðe.

39   Ðæt he cwæð be þam gaste þe þa scolden under-fon þe on hym ge-lyfden. Ða get nes se gast ge-seald. for-þam þe se hælend næs þa gyt ge-wuldrod.

40   On þare tide syo manigeo cwæð þa hyo ge-hyrde þas. hys spræche; þes is soð witega.

41   sume cwæðen; he ys crist. Sume cwæðen cweðe ge cymð crist fram galilea.

42   Hu ne cwæð þæt ge-writ. þæt crist cymð. of dauiðes cynna. ∧ of bethl&edia;&edia;m chestre þær þær dauid wæs.

43   Witodlice ungewernes wæs ge-worðen on þare manigeo for hym.

44   Sume hy wolden hine nemen ac heora nan hys ne æt-hran.

45   Ða þenas comen to þam biscopum. ∧ to þam fariseon. ∧ hye cwæðen to heom. For hwi ne brohte ge hine hyder.

46   Þa andswereden þa þenes ∧ cwæðen. Ne spraec næfre nan man swa þes man sprecð.

47   Þa cwæðen þa farisei to heom. synt ge be-swikene.

48   cweðe ge. ge-lyfde anyg þara ealdre oððe þare pharisei on hyne;

49   ac þeos manigeo þe ne cuðe þa eæ hyo synt awyrgede.

50   Ða cwæð Nichodemus to heom. Se þe com to hym on nyht. se wæs heora an.

51   Cwæst þu. demð ure &edia;æ. anigene man bute hyne man ær hyre; ∧ wite hwæt he do.

52   Hyo andsweredon ∧ cwæðon to hym. cweðst þu. þæt þu syo galileisc. smea ∧ ge-seoh þæt nan wytega ne cymð fram galilea.

53   ∧ hyo chyrdon ealle ham. CHAPTER VIII.

1   Se hælend for on oliuetes dune.

2   ∧ com eft on daigred to þam temple. ∧ all &thaet; folc com to hym. ∧ he sæt ∧ lærde hyo.

3   Ða lædden þa farisei ∧ þa bokeres to hym. an wyf syo wæs apared on unriht-hameðe ∧ setten hyo to middes heora.

4   ∧ cwæðen to hym. Lareow þis wyf wæs funden on unrihtan hameðe.

5   Moyses us be-bead on þare &edia;æ. þæt we scolden þus ge-ræde. mid stanen of-torfian. hwæt cwæðst þu;

6   Ðys hyo cwæðen hys fandiende þæt hyo hyne awrehton. Se hælend abeah nyðer ∧ wrat mid hys fringre (sic) on þare eorðan.

7   Þa hyo þurh-wunedon hyne axiende. ða aras he up ∧ cwæð to heom. Loch hwilc eower syo synne-leas werpe aræst stan on hyre.

8   Ænd he abeah eft ∧ wrat on þare eorðan.

9   Ða hyo þis ge-hyrdon; þa eoden hyo ut an æfter anan. ∧ he ge-b&adia;d þær sylf. ∧ þæt wyf stod þær on middes.

10   Se hælend aras up ∧ cwæð to hyre. wyf. hwær synt þa þe þe for-wreidon. ne for-demde þe naman.

11   ∧ hyo cwæð na drihtan. ∧ se hælend cwæð ne ich þe ne for-deme. d&odia; ga; ænd ne synega þu næfre m&adia;.

12   Æft spræc se hælend þas þing to heom ∧ cwæð. ich eom middaneardes leoht. Se me felgð ne geð he on þeostra. ac he haefð lifes leoht.

13   Ða farisei cwæðen to hym. þu cyðst ge-wytnesse be þe sylfum. nys þin wytnisse soð.

14   se hælend andswerede ∧ cwæð to heom. Gyf ich cyðe wytnisse be me selfe. mine gewytnisse ys soð. for-þan ich wat hwanon ich c&odia;m. ∧ hwider ich ga. ge niten hwanon ich com. ne hwider ich ga.

15   ge demeð æfter flæsce. ich ne deme nane men.

16   ∧ gyf ich deme; min dom ys soð. For-þan þe ich ne eom &adia;ne. ac ich ∧ se fader þe me sende.

17   ∧ on eowre lage ys awriten þæt tweire manne witnysse ys soð.

18   Ich eom þe kyðe wytnisse be me sylfe. ∧ se fæder þe me sente kyð ge-witnesse be me.

19   Witoðlice hyo cwæðen to hym hwær ys þin fæder. Se hælend heom andswerede. ∧ cwæð. ne cunne ge me ne minne fæder. Gyf ge me cuðen wen is þæt ge cuðen minne fæder.

20   Ðas word he spræc æt cepsceamole ^note ænd nan man hyne ne nam. for-þam þe hys tid ne com þa gyt.

21   Witodliche æft se hælend cwæð to heom.
Ich fære ∧ ge me secheð ænd ge swelteð on eowre senne. ne muge ge cuman þyder ich fare.

22   Ða cwæðen þa iudeas. cwæðe ge of-slehð he hyne sylfne. for-þam he sægð; ge ne mugen cume þider ich fare;

23   Ða cwæð he to heom. ge synt nyðene. ænd ic em ufene. ge synd of þisen midden-earde. ic ne em of þisen midden-earde.

24   Ic eow saide &thaet; ge swelted on eowre senne. gif ge ne lyfeð &thaet; ic hyt by; ge swelted on eowre senne.

25   Þa cweðen hyo to hym. hwæt ært þu; Se hælend cwæð to heom. ich eom fruma. þe to eow spræke.

26   ich hebbe feola be eow to sprekenna. ∧ to demenne. Ac se þe me sende is sodfæst. ∧ ich sprece on middan-earde þa þing þe ich æt hym ge-hyrde.

27   ænd hy ne undergetan þæt he tealde hym g&odia;d to fæder.

28   Se hælend cwæð to heom. Ðanne ge mannes sune upp a-hebbeð. þanne ge-cnawe ge þæt ich hyt eom. ænd ich ne do nan þing of me sylfen. ac ich spræce þas þing. swa min fæder me lærde

29   ∧ se þe me sente ys mid me. ∧ he ne for-læt me ane. for-þan þe ich werche symble þa þing þe hym synde to ge-cweme.

30   Ða he þas þing spræc; manega lyfdon on hyne.

31   Wytodlice se hælend cwæð to þan Iudean. þe hym ge-lyfden. Gif ge wuniað on mine spræce; soðlice ge beoð mine leorning-cnihtes.

32   ∧ ge on-cnaweð sodfæstnysse. ∧ sodfæstnysse eow alest.

33   Ða andswereden hyo hym ∧ cwæðen. we synt abrahames kynnes. ∧ ne þeowedon we nanen menn næfre. hu-mete cweðst þu ge beoð freoge.

34   Se hælend heom andswerede ænd cwæð. Soð ich eow segge þæt ælch þe synne wercð. is þare synne þeow.

35   Witodlice se þeow ne wunað on huse on æchnysse. Se sune wunoð on æchnysse.

36   Gif se sunu eow alest; ge byð soðlice frie.

37   Ich wat þæt ge synt abrahames barn. &adia;cc ge sechad me to of-sleanne. for-þan min spræce ne wuneð on eow.

38   Ich spræce þæt þe ich mid fæder ge-seah. ænd ge doð þa þing. þe ge mid eowren fæderen ge-sægen.

39   Ða andswerede hy; ∧ cwæðen to hym. Abraham ys ure fæder. Ða cwæð se hælend to heom. Gif ge abrahames bearn synt. wercheð abrahames werc.

40   Nu ge secheð me to of-sleanne. þanne mann þe eow sægde sodfæstnysse; þa þe ich ge-hyrde of gode. Ne dyde abraham swa.

41   ge werched eower fader werc. hyo cwæðen witodlice to hym. Ne sende we of forleyre akennede. we hæbbeð enne god to fader.

42   Witoðliche se hælend cwæð to heom. Gif god wære eower fæder; witodlice ge lufedon me. Ich com fram gode. ne com ich na fram me selfe. Ac he me sende.

43   Hwi ne cnawe ge mine spræce. for-þan þe ge ne magen ge-heren mine spræce.

44   Ge synd deofles barn. ∧ ge willað wyrchan eowres fader willen. he wæs fram fremdþe man-slage. ænd he ne wunede on sodfæstnysse. for-þam þe soðfæstnysse nis on hym. Ðanne he spræcð leasinge he spræcd of hym sylfum. for-þan he ys leas ∧ hys fader &edia;ac.

45   Witodlice ge ne lefeð me for-þam þe ich segge eow soðfæstnysse.

46   Hwylch eower a-scuneð me for synne. Gif ich soð segge. hwy ne ge-lefe ge me.

47   Se þe is of gode he herð godes word. for-þy ge ne ge-hyrað for-þam þe ge ne synt of gode.

48   Witodlice þa iudeas andsweredon ∧ cwæðon to hym. hwi ne cweðe we wel þæt þu eart samaritanysc ∧ eart wod.

49   Se hælend andswerede ∧ cwæð. ne eom ich wod. ac ich arwurðige minne fæder. ∧ ge un-arwurðoden me.

50   Witoðlice ne sece ich minne wuldor. se is þe secð ∧ demð.

51   Soðlice ich segge eow. gyf hwa mine spræce ge-healt. ne ge-segð he deað næfre.

52   Ða cwæðen þa iudeas. nu we witon; þæt þu ært wod. Abraham wæs dead. ∧ þa wytegan. ∧ þu cwidst gyf hwa mine spræce hyrð ∧ healt; ne byð he næfre dead.

53   Cwydst þu þæt þu syo mare þonne ure fader abraham. se wæs dead. ∧ þa wytegan wære deade. hwæt þincð þe þæt þu syo.

54   Se hælend heom andswerede. gyf ic wuldrie me selfe nys min wuldor naht. min fader ys þe þe me wuldrað. be þam ge cweðeð &thaet; he syo eowre g&odia;d.

55   ∧ ge ne cuðan hine. Ic hine can. ∧ gyf ic segge þæt ich hine ne cunne. ic beo leas ∧ eow ge-lich. ac ic hine can. ∧ ic healde hys spræce.

56   Abraham eowre fæder ge-blyssede &thaet; he gesawe minne daig. ∧ he hine ge-seah ∧ ge-blyssode.

57   Ða iudeas cwæðon to hym. gyt þu ne ert fiftig wintre ∧ ge-sawe þu abraham.

58   Se hælend cwæð; to heom. Ic wæs ær þonne þe abraham wære.

59   Hyo naman stanas to þam þæt hyo wolden hyne torfian. Se hælend hyne bedilegode ænd geode ut of þam temple.

CHAPTER IX.

1   Ða se hælend for; þa ge-seah he ænne man. þe wæs blind ge-boren.

2   ∧ hys leorning-cnihtes hyne axoden and cwæðen. Lareow. hwæt synegede þes. Oððe his mages þæt he were blind ge-boren.

3   Se hælend andswerede; ∧ cwæð. ne synegede he ne hys magas. ac þæt godes weorc wære ge-swutolod on hym.

4   Me ge-bereð to wercen þas weorc þe me sende þa hwile þe hyt daig ys. nyht cymð þonne nan man wyrcan ne mayg.

5   Ic eom middan-eardes leoht. þa hwile þe ic on middan-earde eom.

6   Ða he þas þing sægde. þa spette he on ða eorðen ∧ worhte fenn of hys spatle ænd smerede mid þa fenne ofer hys eagen.

7   ∧ cwæð to hym. Ga ∧ þweag þe on syloes mere. he for ∧ þweah hyne ∧ com ge-sond.

8   Witodlice hys neah-ge-buras ∧ þa þe hyne ge-seagen þa he weadle wæs; cwæðen. hu nys þis se. þe sæt ∧ wædlede.

9   Sume cwæðen he hyt ys. Sume cwæðen nese; ac ys him ge-lich. he cwæð soðlice ic hyt eom.

10   Ða cwæðen hyo to hym. Hwu wæron þine eagen ge-openedo. (sic)

11   He andswerede ∧ cwæð. Se mann þe ys genemned hælend worhte fen. ∧ smerede mine eagen. ∧ cwæð to me. g&adia; to syloes mere ænd þweah þe. ∧ ic eode ∧ þwoh me. ∧ ge-seah.

12   Ða cwæðon hy to hym. hwær ys he. þa cwæð he; ic nat.

13   Hyo læddon to þam farisean þonne þe þær blind wæs.

14   Hyt wæs reste-daig; þa se hælend worhte þæt fenn. ∧ hys eagen un-tynde.

15   Eft þa farisei hyne axoden. hu he ge-sawe. he cwæð to heom. He dyde fenn ofer mine eagen. ∧ ic þwoh. ∧ ic ge-syo.

16   Sume þa farisei cwæðen. nis þes mann of gode; þe reste-daig ne healt. Sume cwæðon. hwu maig syn-ful mann þæs taken wercann. ∧ hyo fliten heom be-tweon.

17   Hyo cwæðen eft; to þam blindan. Hwæt segst þu be þam þe þine eagen un-tynde. he cwæð. he ys wytega.

18   Ne ge-lyfde þa iudeas be hym. þæt he blind wære ∧ ge-sawe; ær þam þe hy clypedon hys mæges. þe ge-sæwen

19   ænd axodon hyo. ∧ cwæðon. Is þis eower sune þe ge segged þæt blind wære akenned. hu-mæte ge-sehð he nu.

20   Hys magas heom andsweredon ∧ cwæðen. we witen þæt þes ys ure sunu. ∧ þæt he wæs blind akenned.

21   we nyten hu-mæte he nu ge-syhð. ne hwa hys eagen un-tynde. Axiað hyne sylfne. ylde he hæfð spreke for hyne sylfne.

22   Hys mages spræken þas þing for-þam þe hyo on-dreddan þa iudeas. Ða ge-dihton þa iudeas gyf hwa crist andette þæt he wære buton heore ferredene.

23   For-þam cwæðen hys mages. he hafð ylde axioð hyne sylfe.

24   Ða cleopedon hyo eft þanne mann þe ær blind wæs. ∧ cwæðon to hym. Seige godes wuldor we wyten þæt he ys synful.

25   ∧ he cwæð gyf he synfull ys þæt ich nat. an þing ic wat. þæt ich blind wæs. ∧ þæt ic nu ge-syo.

26   Ða cwæðen hyo to hym; hwæt dyde he þe. hu untende he þine eagen.

27   He andswerede heom ∧ cwæð. Ich saigde eow ær. ∧ gyt segge. ∧ ge ge-hyrdon. hwy wille ge hit eft ge-heran. cweðe ge. wille ge beon hys leorning-cnihtas;

28   Ða wæregeden hye hyne ∧ cwæðen. Syo þu hys leorning-cniht. we sende moyses leorning-cnihtas.

29   We witon þæt god s[p]ræc wið moysese. nyton we hwanon þes ys.

30   Se mann andswerede ∧ cwæð to heom. þæt is wunder-lich þæt ge nyton hwanon he ys. ∧ he untynde mine eagen.

31   we witon soðlice þæt god ne ge-herð synfulle. Ac gyf hwa ys gode ge-coren ∧ hys willan wercð. þane he ge-herð.

32   Ne herde we næfre on worlde þæt anyg un-tynde þas eagen þe wære blind ge-boren.

33   Ne myhte he þas þing don gyf he nære of gode.

34   Hyo andsweredon ænd cwæðen to hym. Eall þu ert on sinnen ge-boren. ∧ þu lærst &udia;s. ∧ hyo drifen hyne ut.

35   Ða se hælend ge-hyrde þæt hyo hine drifen ut. Þa cwæð he to hym. þa he hine ge-mette. Ge-lefst þu on godes sunu.

36   He andswerede ∧ cwæð. Hwilc is drihten &thaet; ich on hine ge-lyfe.

37   And se hælend cwæð to hym. Þu hyne seage ænd se þe wið þe spræc se hyt ys.

38   Þa cwæð he. drihten ic ge-lefe. ∧ he fell nyðer. ∧ ge-eadmedede hine.

39   ∧ se hælend cwæð. to hym. Ic com on þisne midden-earde to demenne. þæt þa sculon ge-seon; þe ne seoð. ∧ beon blinde þa þe ge-seoð.

40   Ða þet ge-hyrdon þa farisei þe mid hym wæron. Ða cwæðen hyo to hym. Cwæðst þu synt we blinde.

41   se hælend cwæð to heom. gyf ge blinde wæron nafde ge nane sinne. Nu ge seggeð þæt þæt ge ge-seon. þæt ys eowre synn.

CHAPTER X.

1   Soð ic segge eow se þe ne gæð æt þam gate in-to scepene falde; ac stihð elles ofer; he ys þeof ∧ scæðe.

2   Se þe in-gæð æt þam g&adia;te he ys scepe heorde.

3   Ðonne se gate-word læt in. ∧ þa scep ge-herað hys stefne ∧ he nemneð hys agene scep be namen ∧ læt hyo ut.

4   Ænd þonne he hys agene scep læt ut. he gæð be-foran heom. ∧ þa scep hym felgiað. for-þan þe hyo ge-cnaweð hys stefne.

5   Ne felgyað hyo un-cuþan ac hyo fleoð fram hym. for-þan þe hyo ne g&edia;-cneowan un-cuþera stefne.

6   Þys bi-spell se hælend heom sægde. hyo nysten hwæt he spræc to heom.

7   Eft se hælend cwæð to heom. Soð ich eow segge ic eom scepe geat.

8   ealle þa þe elles hwu buton þurh me cuman. wæran þeofes ∧ scæðen. ∧ þa scep hyo ne gehyrdon.

9   Ic eom geat swa hwilc swa þurh me gæð. byed hal. ∧ gæð inn ∧ ut. ∧ fint læse.

10   Þeof ne cymð buton þæt he stele ∧ slea ∧ for-do. Ic com to þam þæt hyo hæbben lyf ∧ hæbben ge-noh.

11    ^noteIch eom g&odia;d heorde. god heorde sylð hys lyf; for hys scepen.

12   Se h&ydia;ra. se þe nys heorda ∧ se þe nah þa scep. þonne he þonne wulf ge-syhð þonne flyhð he. ∧ for-læt þa scep. ∧ se wulf nemð ∧ to-dræfð þa scep

13   se hyra flyhð for-þam þe he byð ahyrod. ∧ hym ne ge-byrað to þam scepum.

14   Ic eom god heorde. ∧ ich ge-cnawe mine scep. ∧ hyo ge-cnaweð me.

15   Swa min fæder cann me. ich cann minne fæder.

16   ∧ ic hæbbe oþer scep þa ne synt of þissere heorda. ∧ hyt ge-byrað þæt ich læde þa hyder and hyo ge-herað mine stefne. ∧ hyt beoð an hyrð. ∧ an heorde.

17   For-þan þe se fader me lufað. forþan þe ich selle mine sawle. ∧ hyo eft nyme.

18   Ne nymð hyo nan man æt me. æt læt hyo fram me sylfe. Ic hæbbe an-weald mine sawle to alætene. ∧ ic hæbbe an-weald hyo eft to nymene. þis bebod ic nam æt minen fader.

19   Eft wæs ungeþwærnes ge-worðen be-twex þam iudeum for þisse spræce.

20   Manega heora cwæðen. Deofel ys on hym. ∧ he w&edia;t. hwy hlyste ge hym.

21   Sume cwæðen. Ne synd þis n&adia; wodes mannes word; Cwædst þu mayg wod mann blinde manne eagen alihten. ænd un-tynan.

22   Þa wæron tempel-halgunga on ierusalem ænd hyt wæs winter.

23   ∧ se hælend eode on þam temple on salomones portice.

24   Ða be-stoden þa iudeus (sic) hine utan ∧ cwæðon to hym. h&udia; lange gælst þu ure lyf. Sege &udia;s openlice hwæðer þu crist syo.

25   Se hælend heom andswerede ∧ cwæð. Ich speke to eow ∧ ge ne lefeð; þa weorc þe ich werche on mines fæder naman þa kedeð witnysse be me.

26   ac ge ne ge-lefað. for-þam þe ge ne synt of minum scepan.

27   mine scep hereð mine stefne. ∧ ic gecnawe hyo. ∧ hyo folgiað me.

28   ∧ ich heom sylle eche lyf. ∧ hyo ne for-wurðað næfre. ∧ ne nemd hyo nan mann of minre hande.

29   þæt þe min fæder me sealde; ys mare þonne anyg oþer þing. ∧ ne mayg hyt nan mann of mines fæder hande nimæn.

30   Ich ∧ se fader synd an.

31   Ða iudeas namen stanes þæt hyo wolden hyne torfian.

32   Se hælend heom andswerede and cwæð. Manega gode weorc ich eow ateowede be minen fæder. for hwilcen þare weorken wille ge me stænen.

33   Þa iudeas hym andswereden; ∧ cwæðen. Ne hene we þe for goden weorkan. ac for þinre bismere-spræche. ∧ for-þan þe þu ert m&adia;n. ∧ wercst ðe to gode.

34   Se hælend heom andswerede ∧ cwæð. H&udia; nis hit awritan on owre lage. þæt ich sæde ge synd godes.

35   gyf he þa tealde godes þe godes spræce to wæs ge-worðan. ∧ þæt halyg writ ne mayg beon awent.

36   þe se fæder ge-halegode ∧ sende on middan-eard. ge seggeð þæt þu bismer sprecst. for-þan ich saide. ich eom godes sunu.

37   Gyf ich ne weorce mines fæder weorc. ne lefe ge me.

38   Gyf ich werche mines fader werc; ∧ gyf ge me nelleð ge-lefan; ge-lefað þam weorkan. þæt ge on-cnawen ∧ ge-lefan. þæt se fader ys on me. ∧ ich on fæder.

39   Hyo smeagdon witodliche embe þæt hyo woldan hine ge-fon ∧ he eode ut fram heom.

40   Ænd for he eft ofer iordanem to þare stowe þe iohannes wæs. ∧ arest on fullode. ∧ he wunede þær.

41   ∧ manega coman to hym. ∧ cwæðen. ge witodlice ne worhte iohannes nan takan. ealle þa þing þe iohannes saide. be þisen wære soðe.

42   ∧ manega ge-lefdan on hyne. CHAPTER XI.

1   Wytodlice sum seoc man wæs ge-nemned lazarus of bethania of marian ceastre ∧ of martham hys swustra.

2   hyt wæs syo maria þe smerede drihten; mid þare sealfe. ∧ dreide hys fet mid hyre lockan. Lazarus hyre broðer wæs ge-yfeled.

3   hys swustron sænde to hym; ∧ cwæðen. drihten nu ys seoc se þe þu lufæst.

4   Ða se hælend þæt ge-hyrde þa cwæð he to heom. Nis þeos untrumnysse n&adia; for deaðe; ac for godes wuldre. þæt godes sunu syo ge-wuldrod þurh hyne.

5   Soðlice se hælend lufede martham. ∧ hyre swuster mariam ∧ lazarum heora broðer.

6   Witoðlice he wæs twegan dages on þare sylfan stowe. þa he herde &thaet; he seoc wæs.

7   Æfter þisum he cwæð to hys leorning-cnihten. uten faren eft to Iudea lande.

8   hys leorning-cnihtes cwæðen; to him. Lareow nu þa iudeas sohten þe þæt hyo woldan þe henen. ∧ wilt þu eft faren þider.

9   Se hælend heom andswerede. ∧ cwæð. Hu ne synd twelf tida þas dayges. gyf hwa gæð on dayge ne æt-sprincð he. For-þan he ge-seoð þises middan-eardes leoht.

10   Gyf he gað on niht heo æt-sprincð for-þan þe leoht nys on hyre.

11   Ðas þing he cwæð. ∧ seoððan he cwæð to heom. Lazarus ure freond slæpd. ac ich wille g&adia;n ∧ a-wenchen hyne of slæpe.

12   Hys leorning-cnihtas cwæðon. Drihtan (sic) gyf he slæpð he byeð hal.

13   Se hælend hyt cwæð be hys deaðe. hyo wenden ge-wislice þæt he hyt sægde be swefnes slæpe.

14   Ða cwæð se hælend openlice to heom. Lazarus ys dead.

15   ∧ ich eom bliðe for eower þingen; þæt ge; ge-lefan. for-þam ic næs naht þær; ac uton gan to hym.

16   Ða cwæð thomas to hys ge-feran. uton g&adia;n ∧ sweltan mid hym.

17   Ða for se hælend ∧ ge-fand; þæt he wæs forð-faren. ∧ for feower dagen be-bereged.

18   Bethania ys ge-hende ierusalem ofer fyftena furlenga.

19   Manega þare iudea comen to martham ∧ to marian. þæt hyo woldan hyo frefrian for heora broðer þingan.

20   Ða martha ge-hyrde þæt se hælend com; þa arn hyo on-gean hym. ∧ maria sæt æt ham.

21   Ða cwæð martha to þam hælende. Drihten gyf þu wære her; nære min broðer dead.

22   ∧ eac ich wat nuðe. þæt god þe sylð swa hwæt swa þu hyne bydst.

23   Ða cwæð se hælend to hire. þin broðer arist.

24   Ænd martha cwæð to hym. Ic wat þæt he arist on þan utemesten daige.

25   ∧ se hælend cwæð to hyre. ic eom arist ∧ lyf. se þe ge-lyfð on me; þah he dead syo he leofað.

26   ∧ ne swelt nan þare þe leofað ænd ge-lefð; on me. Ge-lyfst þu þises;

27   hyo cwæð to hym. Witodlice drihten ich ge-lefe; þæt þu ert crist; godes sune. þe on midden-eard come.

28   ∧ þa he þas þing saigde. hyo geode digelice ∧ cleopede marie hyre swustor þus cwæðende. her ys ure lareow ∧ clepeð þe.

29   Ða hyo þæt ge-hyrde hyo aras raðe. ∧ com to hym.

30   þa geot ne com se hælend binnan þam ceastre. ac wæs þa get on þare stowe þe martha him on-gean com.

31   Ða iudeas þe wæron mid hyre on huse. ∧ hye frefredon þa hy ge-sægen þæt marie aras ∧ mid efste ut-eode. hyo felgedon hyre þus cwæðende. hyo gað to hys berienne þæt hyo wepe þære.

32   Þa maria com þær se hælend wæs. ∧ hyo hine ge-seah; hyo fell to hys foten. ∧ cwæð to hym. Drihten gyf þu wære her; nære min broðer dead.

33   Þa se hælend ge-seah þæt hyo weop. ∧ þæt þa iudeas weopen þe mid hire comen. he geomerode on hys gaste ∧ ge-drefde hine selfne.

34   ænd cwæð. hwær leigde ge hine. Hyo cwæðon to hym. drihten ga ∧ ge-seoh.

35   ∧ se hælend weop.

36   ∧ þa iudeas cwæðen. locu nu hu he hine lufede.

37   Sume hyo cwæðen. Ne myhte þes þe untynde blindes eagen. don eac þæt þes nære dead.

38   Æft se hælend geomerode on hym sylfon. ∧ com to þare berienne. hyt wæs an scræf. ∧ þær wæs an stan on-uppan ge-leid.

39   Ænd se hælend cwæð doð aweig þonne stan. Ða cwæð martha to hym. þas swustor þe þær dead wæs. Drihten nu he stincð he wæs feower dagen dead.

40   Se hælend cwæð to hyre. ne seide ich þe þæt þu ge-sihst godes wuldor gyf þu ge-lyfst;

41   Þa dedon hyo aweig þonne stan. Se hælend a-h&odia;f up hys eagen. ∧ cwæð. fader ic do þe þankes. for-þan þu ge-herdast me.

42   Ic wat þæt þu me symle ge-hyrst. ac ic cwæð for þam folke. þe here on-buton stent. þæt hyo ge-lefan; þæt þu me sendest.

43   Ða he þas þing saigde; he cleopede michelre stefne. Lazarus cum ut.

44   ∧ sone stop forð se ðe dead wæs. ge-bundan handan ∧ fotan. ∧ hys neb wæs mid swatline ge-bundan. Ða cwæð se hælend to heom; un-bindeð hyne ∧ læteð hine gan.

45   Manega þare iudea þe coman to marian ∧ ge-sægen þa þing þe he dyde ge-lefdon on hyne.

46   Hyo sume foren to þam fariseon. ∧ sagdon heom þa þing þe se hælend dyde.

47   Wytodlice þa biscoppes ∧ þa farisei ge-gadereden ge-mot. ∧ cwæðen. Hwæt do we for-þan þe þes mann wercð mycel taken.

48   Gyf we hyne for-læteð þus ealle ge-lyfað on hine. Ænd romane cymd ∧ nemeð ure land. ∧ ure þeodscype.

49   Heora an wæs ge-nemned cayphas. se wæs þa on geare byscop. ∧ cwæð to heom. Ge nyton nan þing.

50   ne ge-cnawað ne ne ge-þenceð. þæt us ys betere þæt an man swelte. for folce. ∧ eall þeod ne for-wurðe.

51   Ne cwæð he þæt of hym sylfe. Ac þa he wæs þæt gear bischop; he witegode þæt þe se hælend scolde swelten for þare þeode.

52   ∧ na synderlice for þare þeode. ac þæt he wolde somnian to-gædere godes folc ∧ godes bearn þe to-drifene wæren.

53   Of þam dayge hyo þohten þæt hyo wolden hine of-slean.

54   Ða ne for se hælend na openliche onmang þam iudeam. ac for on þæt land wið þæt wæstan. on þa burh þe ys ge-nemned effrem. ∧ wunede þær mid his leorning-cnihtan.

55   Iudea eastre wæron ge-hende. ∧ manega foron of þam lande to ierusalem ær þam eastran. þæt hyo wolden hye selfe ge-halegian.

56   hyo sohtan þanne hælend ∧ spræce heom be-tweonan þær hye stoden on þam temple; ∧ þus cwæðen. hwæt wene we þæt he ne cume to freols-daige.

57   þa biscopes ∧ þa pharisei hafden be-boden gyf hwa wiste hwær he wære þæt he hyt kydde. þæt hyo mihtan hine nymen.

CHAPTER XII.

1   Se hælend com syx dagen ær þam eastren to bethania. þær lazarus wæs dead. þe se hælend a-wehte.

2   Hyo wrohten hym þær ge-beorscipe. ∧ martha þenede ^note. Lazarus wæs an þare; þe mid heom sæt.

3   Maria nam an pund deorewurðre sealfe mid þam wyrt ge-mengð þe nardus hatað. and smerede þas hælendes fet. ∧ dreigde mid hire locken. ∧ &thaet; hus wæs ge-fylled of þare sealfe swetnysse.

4   Þa cwæð an hys leorning-cnihte. Iudas scarioth þe hyne be-leawde.

5   Hwy ne sealde hyo þas sealfe for þrem hundreð panega þæt man mihta daelen þarfian.

6   Ne cwæð he na þæt for-ðyg þe hym ge-byrede to þam þærfan. ac for-þan þe he wæs þeof; ∧ hæfde scrin; ∧ bær þa þing; þe man sende.

7   Ða cwæð se hælend. Læt hyo &thaet; hyo healde þæt oð þane dayg; þe man me berige.

8   Ge hæbbeð symle þa þearfan mid eow; ac ge næbbeð me symle.

9   Mychel menio þare iudea. ge-cneowen þæt he wæs þær. ∧ hyo comen. næs na for þas hælendes þingan sunderliche. ac þæt hyo woldan ge-seon lazarum; þe he awehte of deaðe.

10   Þa sacerdas aldres þohtan þæt hyo woldan lazarum of-slean.

11   for-þan þe manega foren fram þam iudeam for hys þingan. ∧ ge-lyfdan on þanne hælend.

12   On morgan mycel menio þe coman to þam freols-daige. þa hyo ge-hirdan þæt se hælend com to ierusalem.

13   hyo naman palmtreowene twiggan ∧ geoden ut to-geanes hym; ∧ cleopedan. Syo israele kyng hal ∧ ge-bledsed; þe com on drihtenes name.

14   Ænd se hælend ge-mette ænne assan ∧ rad on-uppan þam. swa hit awritan ys.

15   ne on-dræd þu þe syones dohter; nu þin cyng kymð uppon assen folan sittende.

16   Ne under-geaten hys leorning-cnihtes þas þinge arest. Ac þa se halend wæs ge-wuldred. þa ge-munden hyo þæt þas þing wæren ge-writena be him. ∧ þas þing hio dydon him.

17   Syo menio þe wæs mid him. þa he lazarum clypede of þare berigenne. ∧ hine awehte of deaðe cydde ge-wytnisse.

18   ∧ for-þy him com syo menio on-gean. for-þam þe hyo ge-herdon þæt he worhte þæt taccen.

19   Ða farisei cwæðen be-tweox heom sylfum. we ge-syeð þæt we nan þing ne fremiað. nu wile eall midden-eard gan æfter hym.

20   Sume þæmge wæren hæðene þe foren þæt hyo wolden hyo ge-byddan on þam freols-daige.

21   Ða hyo neahlahten to philippe se wæs of þare galileissan bethsaida. ∧ hyo beden hine ∧ cwæðen leof we willeð þonne hælend ge-seon.

22   Ða eode philippus. ∧ sægde hyt andre&abar; (sic). ∧ æft andreas ∧ phill[ipp]us hit sægde þam hælende.

23   Se hælend heom andswerede. ∧ cwæð. Syo tyd cymð. þæt mannes sune byð ge-swuteled.

24   Soðlice ic segge eow þæt hwætene corn wunað ane bute hit falle on eorðan ∧ syo dead. Gyf hit dead byð hyt bringð mycele wæstme.

25   Se þe lufað hys sawle for-spyld hyo. ∧ se þe hateð hys sawle on þisen middan-earde. ge-halt hyo on æche life.

26   Gyf hwa þenige me fylgie me. ∧ my þeing beoð þær; þær ic eom. Gyf hwa me þenað min fæder hine lufað. ∧ wurðað.

27   Nu min sawle is ge-drefeð. ∧ hwæt segge ic; fader ge-hald me of þisse tide. ac for-þan ic com on þas tid.

28   Fader ge-wuldre þine namen. Ða com stefne of hefene þus cweðende. Ænd ic ge-wuldrede ∧ eft ic wuldrie.

29   Syo menio þe þær stod. ∧ þæt ge-hyrden sægden þæt hyt þunrede. ∧ sume sægden þæt ængel spræc wið hyne.

30   Se hælend heom andswerede ∧ cwæð. Ne com þyos st&edia;fne for minan þingen; ac for eowrum þingen.

31   Nu ys middan-eardes dom. nu beod þises middan-eardes ealdor ut aworpen.

32   ∧ gyf ic byo up ahafan fram eorðan. ic teo ealle þyng to me sylfum.

33   Ðæt he sægde ∧ tacnede hwylcen deaðe he woldan sweltan.

34   Syo menio hym andswerede ∧ cwæð. We ge-hyrdan on þare lage. þæt crist byoð on ecnysse. ∧ hu-mæte sægst þu; hyt gebyrað &thaet; mannes sunu beo up ahafen. Hwæt ys þes mannes sunu.

35   Ða cwæð se hælend. Nu geot ys litel leoht on eow. gað þa hwile þe ge leoht hæbbað; þæt þeostwe (sic) eow ne be-fon. Se þe gað on þeostran. he nat hwiðer he gað.

36   Ða hwile þe ge leoht hæbbeð ge-lefað on leoht þæt ge seon leohtes bearn. Ðas þing se hælend heom sægde. ∧ eode ∧ be-dyglede hine fram heom.

37   Ða he swa michele tacne dyde be-foran heom. hyo ne ge-lefden on hine.

38   þæt þas witegena word ysaias wære ge-fellað þe he cwæð. Drihten hwa ge-lefde þæs þe we ge-hyrden. ∧ hwam wæs drihtenes strengþe ge-swuteled.

39   for-þy hy ne mihton ge-lyefan for-þam ysaias cwæð eft.

40   he ablende here eagen. ∧ &adia;-herte heora heorta. þæt hyo ne syon mid heora eagen. ∧ mid heorta ne on-geten ∧ syon ge-cyrde. ∧ ic ge-hæle.

41   Ysaias sægde þas þing. þa he ge-seah hys wuldor ∧ spræc be hym.

42   ∧ þeh manega of þam ealdron ge-lefdon on hine. Ac hyo hyt ne kyddan for þare farisea þingon. þe-læs hyo me ut adrifan of heora samnunge.

43   Hyo lufedon manne wuldor; swiðere þanne godes wuldor.

44   Se hælend cleopede. ∧ cwæð to heom.
Se þe lefð on me. ne ge-lefð he n&adia; on me; ac on þonne þe me sente.

45   ∧ se þe me ge-syhð; he ge-sihð þanne þe me sente.

46   Ich com to leohten on midden-eard. ∧ nan þare þe ge-lefd on me ne wuniað on þeostran.

47   Ænd gyf hwa ge-herð mine word ∧ ne ge-healt; ne deme ic hine. Ne com ich middan-eard to demenne. ac þæt ic hæle middan-eard.

48   Se ðe me for-higð. ∧ mine word ne underfehð. he hæfð hwa him deme. Syo spæce þe ic spæc sye him demð on þam ytemestan daige.

49   for-þam ic ne sprece of me sylfan. Ac se fader þe me sente. he me be-bead. hwæt ic cweðe ∧ hwæt ic spreke.

50   And ic wat þæt hys bebod ys eche lyf. þa þing þe ic sprece; ic speke swa se fader me saigde. CHAPTER XIII.

1   Ær þam easter freols-daige. se hælend wiste &thaet; hys tid com. þæt he wolde ge-witan of þissum middan-earde to hys fader. þa he lufede his leorning-cnihtas þe waron on middan-earde. on ænde he hyo lufede.

2   Ænd þa. drihtnes þening wæs ge-macod. þa for se deofol on iudases heorta scariothes. þæt he hyne be-læwde.

3   he wiste þæt se fæder sealde ealle þing on hys handa. ∧ &thaet; he com of g&odia;de. ∧ cymð to gode.

4   he aras fram hys þegnunge. ∧ legde hys reaf. ∧ nam linen rail ∧ be-gerte hine.

5   Æfter þam he dede wæter on fæt. ∧ þwog his leorning-cnihte f&edia;t. ∧ dreide hyo mid þare lin-wæde þe he wæs mið be-gert.

6   Ða com he to symone petre. ∧ petrus cwæð to hym. Drihten scelt þu þwean mine fet;

7   Se hælend andswerede ∧ cwæð. to hym. þu nast nu. &thaet; ic do. ac þu wast seððan.

8   Petrus cwæð to hym. ne þwehst þu næfre mine fet. Se hælend hym andswerede. ∧ cwæð. Gyf ic þe ne þwea næfst þu nænne dal mid me.

9   Ða cwæð symon petrus to hym. Drihten ne þweag þu ane mine fet; ac eac min heafod ænd mine hande.

10   Þa cwæð se hælend to hym. Se þe clæne byð. ne be-þerf hym buton þæt man hys fet þwea. ac ys al clæne. Ænd ge send sume clæne. næs na ealle.

11   He wiste witodlice hwa hine scolde be-læwen. for-þan he cwæð ne sende ge ealle clæne.

12   Syððan he hafde heore fet a-þwogene. he nam his reaf. ∧ þa he set he cwæð eft to heom. Wite ge hwæt ic eow dyde.

13   Ge clepiad me lareow. ∧ drihtan. ∧ wel ge cweðað. swa ic eom soðl&idia;ce.

14   Gyf ic þweoh eower fet.

15   ic eow sealde bisne þæt ge don swa ic eow dyde.

16   Soðlice ic eow segge. nis se þeowa furðra þanne hys hlaford. ne se arendrake nis mare þanne se þe hine sende.

17   Gyf ge þas þing witað ge beoð eadige. gyf ge hyo doð.

18   Ne segge ic be eow eallen. ic wat hwilce ic ge-cheas. Ac þæt þæt halig ge-writ seo ge-feld þe cweð. Se þe æt hlaf mid me a-hefð hys ho on-gean me.

19   nu ic eow segge ær-þam þe hit ge-wurðe. þæt ge ge-lyfan þonne hyt ge-worðan beoð. þæt ic hyt eom.

20   Soð ic eow segge. se þe under-fehð þane þe ic sende. he under-fehþ me. Se þe under-fehð me; under-fehð þane þe me sende.

21   Ða se hælend þas þing sægde. he wæs gedrefed on gaste. ∧ cydde ∧ cwæð. Soð ic eow segge. þæt eower &adia;n me be-læwð.

22   Ða leorning-cnihtas be-heoldan heora ælc oðrenne. ∧ heom tweonede be hwam he hyt sægde.

23   An þare leorning-cnihta lenede ^note on þas hælendes barme þane se hælend lufede.

24   Simon petrus bicnode to þysen ∧ cwæð to him. Hwæt is se þe he hit by sægð.

25   Witodlice þa he hlenede ofer þas hælendes breosten he cwæð to him. Drihten hwæt is he.

26   se hælend hym andswerede ∧ cwæð. He is se þe ic raeche be-dyppedne hlaf. And þa þa he dypte þanne hlaf he sealde hine Iudase scariothe.

27   ∧ þa æfter þam bite sathanas eode on hyne. Ða cwæð se hælend to hym. do raþe þæt þu don wylt;

28   nyste nan þare sittendre to hwam he &thaet; saygde.

29   Sume wendon for-þan iudas hafde scrin þæt se hælend hit cwæðe be hym. bege þa þing þe us þarf syo to þam freols-daige odðet &thaet; he sealde sum þing þearfenden mannen.

30   Ða he nam þane bite. he eode ut þær-rihte. hit wæs niht.

31   þa he ut eode. ∧ se hælend "h;. nu ys mannes sunu ge-swuteled. ∧ god is ge-swuteled on him.

32   Gif god is ge-swuteleð on him ∧ god ge-swutelað hine on him selfon.

33   La bearn nu gyt ic eom ge-hwæde tid mid eow. ge me secheð. ∧ swa ic þam iudeam sægde. ge ne magen faren þider þe ic fare. Ænd nu ic eow segge.

34   ic eow selle nywe be-bod. þæt ge lufian eow be-tweonan. swa ic eow lufode.

35   Be þam eow ge-cnaweð ealle men. þæt ge synde mine leorning-cnihtas. gyf ge hæbbað lufe eow be-tweonan.

36   Simon petrus cwæð to him. drihten hwider gæst þu. Se hælend him andswerede ∧ cwæð. ne miht þu me felgan þider ic nu fare. þu færst æft æfter me.

37   Petrus cwæð to hym. hwi ne mæg ic þe nu felgian; ic sylle min lyf for þe.

38   Se hælend hym andswerede ∧ cwæð. þin lyf þu sylst for me. Soð ic þe segge. ne cræwð se coc. ær þu wiðsecst me þreowa. CHAPTER XIV.

1   ∧ he cwæð to hys leorning-cnihtan.
^noteNe syo eower heorte ge-drefeð. ge ge-lefað on god. ∧ ge-lefeð on me.

2   On mines fader huse synde manega earding-stowe. Ne sægde ic eow. hit ys litles wane þæt ic fare. ∧ wille eow eardung-stowe gerewian.

3   ∧ gyf ic fare. ∧ eow ea[r]dung-stowe ge-gearwige; eft ic cume. ∧ neme eow to me selfen. þæt ge seon hwær ic eom.

4   ∧ ge witon hwider ic fare. ∧ ge cunnan þanne weig.

5   Tomas cwæð to him. Hlaford we nyten hwider þu færst. ∧ hu muge we þanne wei cunnan;

6   Se halend cwæð to him. Ic eom weig. ∧ soðfaestnysse. ∧ lyf. Ne cymð nan to þam fæder buton þurh me.

7   Gyf ge cuþan me. witoðlice ge cuðen minne fader. ∧ henen forð ge hine gecnaweð. ∧ ge hine sæwen.

8   Philippus "h; to him. Drihtan atew us þane fæder. ∧ we hæbbeð ge-noh.

9   Se hælend cwæð to him. Philippus swa lange tid ic wæs mid eow ∧ ge ne cneowan me. Se þe me ge-sihð; ge-sihð minne fæder. Hu-mæte cwæðst þu. atew us þinne fæder.

10   ne ge-lefst þu þæt ic eom on fæder. ∧ fader is on me; þa word þe ic to eow spræke; ne sprece ic hy of me sylfe. Se fader þe wuneð on me; he wercð þa werc.

11   Ne ge-lefe ge þæt ic eom on fæder. ∧ fæder is on me. ge-lefð for þam weorcan.

12   Soð ic eow segge. se þe ge-lyfð on me. he wercð þa weorcð (sic) þe ic werce. ∧ he wercð maran þanne þa synd. for-þam þe ic fære to þam fæder.

13   ∧ ic do swa hwæt swa ge byddað on minen namen. þæt se fader syo ge-wuldrod on þam sunu.

14   Gif ge hwæt me biddað on minan naman &thaet; ic do.

15    ^noteGyf ge me lufiað; healdod min be-bode

16   ∧ ic bidde fæder. ∧ he sylð eow oðerne frefiend þæt beo æfre mid eow.

17   Soðfæstnysse gast þe þes middeneard ne maig under-fon. He ne can hine for-þan þe he ne gesihð hine. Ge hine cunnen for-þan þe he wuneð mid eow. ∧ beoð on eow.

18   Ne læte ic eow stepchild. ic cume to eow.

19   Nu gyt is an litel fyrst. ∧ midden-eard me ne ge-sihð. Ge me seoð. forþam ic libbe. ∧ ge libbað.

20   On þam daige ge ge-cnaweð þæt ic eom on minen fæder ∧ ge synd on me ∧ ic on eow.

21   Se þe hafð mine be-bode ∧ hylst þa. he ys þe me lufað. Min fæder lufed þane þe me lufað. ∧ ic lufige hyne ∧ ge-swutelige him me selfe.

22   Iudas cwæð to hym. næs na se scarioth. Drihtan hwæt is ge-worðan þæt þu wilt þe selfne ge-swutelian us. ∧ n&adia; midden-earde.

23   Se halend andswerede. ∧ cwæð to him.
^noteGyf hwa me lufad. he healt mine spraece. ∧ min fæder lufað hine. ∧ we cumeð to hym. ∧ we weorceð earding-stowe mid him.

24   Se þe me ne lufað. ne healt mine spræce. ∧ nis hit min spræce þæt ge ge-hyrdon. ac þas fæder þe me sende.

25   Þas þing ic eow sægde þa ich mid eow wunede.

26   Se halge frofre gast þe se fæder sent on minan naman eow lærð ealle þing. ∧ he lærð eow ealle þa þing. þe ic eow segge.

27   Ic læfe eow sibbe. ic sylle eow mine sibbe. Ne sylle ic eow sibbe swa middan-earð sylð. Ne seo eower heorte ge-drefed. ne ne fortige ge.

28   Ge ge-hyrdan þæt ic eow sægde. ic ga. ∧ ic cume to eow. Witodlice gif ge me lufedon ge ge-blissedon. for-þan þe ic fare to þam fæder. for-þan se fæder is mare þanne ic.

29   Ænd ich eow sægde. ær-þam þe hit wurðe. þæt ge ge-lyfon þanne hit ge-worðan byð.

30   Ne spræce ic nu ma fela wið eow. Ðises middan-eardes ealdor cymð ∧ he næfð nan þing on me.

31   Ac þæt se midden-eard on-cnawe þæt ic lufie þanne fæder. ∧ ic do swa se fæder me be-bead. Arisað uten gan heonon. CHAPTER XV.

1    ^noteIc eom soð wingearð. ∧ min fæder ys eordtilia.

2   he deð ælc twig aweig on me. þe blæde ne byrð. ∧ he fermað ælc þare þe blæde berð. þæt hyt bere blæde. þe swiðor.

3   Nu ge synd clæne for þare spræce þe ic to eow spræc.

4   wuniað on me ∧ ic on eow. Swa swa twig ne mæg blede beran hyt self buton hyt wunige on wingearde. swa ge ne magen eac buton ge wunigan on me.

5   Ic eom wingeard ∧ ge synd twigan. Se þe wunað on me. ∧ ic on him; se berð mycele blæde. for-þan ge ne magon nan þing don buton me.

6   Gyf hwa ne wunað on me. he byeð ge-worpen ut swa twig. ∧ for-druwað. ∧ he ge-gaderiað þa. ∧ doð on fer ∧ hyo for-bernað.

7    ^noteGyf ge wuniað on me. ∧ mine word wuniað on eow. biddað swa hwæt swa ge willed. ∧ hyt beod eower.

8   On þam ys min fæder ge-swutelod. þæt ge beran mychele blæde. ∧ beon mine leorning-cnihtas.

9   ∧ ic lufede eow swa fader lufede me. wunieð on mine lufe.

10   Gyf ge mine be-bode ge-healdeð. ge wuniað on minre lufe. Swa ic ge-heold mines fæder beboda. ∧ ic wuniga on his lufa.

11   Þas þing ic eow sægde. þæt min ge-fea is on eow. ∧ eower ge-fea syo ge-fyllæd.

12    ^noteÐys is min bebod þæt ge lufigan eow gemenlice. swa ic eow lufede.

13   Nafeð nan man mare lufe þanne þeos is þæt hwa sylle hys lyf for hys freondan.

14   Ge synd mine freond gyf ge doð þas þing þe ic eow be-beode.

15   Ne telle ic eow to þeowan. for-þan se þeowa nat hwæt se hlaford deð. Ic tealde eow to freonden for-þan ic kydde eow ealle þa þing þe ic ge-hyrde æt minen fæder.

16   Ne ge-chure ge me ac ic ge-cheas eow. ∧ ic ge-sette eow þæt ge blæden bæren ∧ eowra blæda ge-læsten. þæt se fæder sylle eow swa hwæt swa ge biddað on minan naman.

17    ^noteÐas þing ic eow beode; þæt ge lufion eow ge-mænlice.

18   Gyf midden-eard eow hateð witað þæt he hatede me ær eow.

19   Gyf ge on midden-eardan wæren. middan-eard lufede þæt hys wæs. For-þan þe ge ne synd of middan-earde. ac ic eow ge-cheas of middan-earde. for-þi middan-eard eow hateð.

20   Ge-muniað mine spræce þe ic eow sægde. nis þe þeowa mare þanne hys hlaford. Gyf hy me hehton. hye willað hehton eowre. Gyf hyo mine spræce heoldan. hyo healdeð eac eowre.

21   Ac ealle þas þing hyo doð eow for minan namen. for hyo ne cunnan þanne þe sende me.

22   Gyf ic ne come ∧ to heom ne spræce. nafden hyo nane synne. Nu hy nabbeð nane lade be heora synna.

23   Se þe me hateð. hateð minne fader.

24   Gyf ic nane weorc ne worhte on hym þe nan oþer ne wrohte. næfdan hyo nane synne. Nu hyo ge-sæwon ∧ hyo hateden me ∧ minne fæder.

25   Ac þæt syo spræce syo ge-fyllad (sic) þe on heora lage ys awritan þæt hyo hatedan me buton ge-werhtan.

26    ^noteÐonne se frefriend cymð þe ic eow sende fram fæder soðfæstnisse gast þe cymð fram fæder. he kyð ge-witnysse be me.

27   ∧ ge cyðad witnesse for-þam ge wæren fram frumen mid me. CHAPTER XVI.

1   þas þing ic eow sægde þæt ge ne swikien.

2   hyo doð eow ut of ge-samnengen. Ac syo tid kymð þæt ælc þe eow of-slechð. wenð þæt he þegnige gode.

3   ∧ þas þing hyo doð for-þan þe hyo ne cuþen minne fader ne me.

4   Ac þas þing ic eow sægde þæt ge ge-munion þanne heora tid kymð. þæt ic hyt eow sægde. Ne sægde ic eow þas þing æt fruman. for-þan þe ich wæs mid eow.

5   Nu ic fare to þam þe me sende. ∧ eower nan ne acseð me hwider ic fare.

6   Ac for-þam þe ic spræc þas þing to eow. un-rotnysse ge-fylde eowre heorte.

7   ac ic segge sodfæstnysse. Eow fremed þæt ic fare. Gyf ic ne fare ne kymð se frofriende to eow. Witoðlice gyf ic fare. ich hine sende to eow.

8   ∧ þonne he cymð he þirð (sic) þissne middan-eard. be synne. ∧ be rihtwysnesse. ∧ be dome.

9   Be synne; for-þam hyo ne ge-lyfden on me.

10   Be rihtwysnesse; for-þam ic fare to þam fæder. ∧ ge me ne ge-seoð.

11   Be dome; for-þam þises middan-eardes ealdor ys ge-demed.

12   Gyt ic habbe eow fele to seggene. Ac ge hyt ne magen nu acumen.

13   Þanne þare soðfæstnysse gast kymð. he lærð eow ealle sodfæstnysse. Ne sprecð he of hym sylfan. Ac he spræcð þa þing þe he ge-hyrð. ænd kyð eow þa þing þe toweard synd.

14   he me ge-swuteloð. for-þam he nemð of minum ∧ kyð eow.

15   ealle þa þing þe min fæder hæfð synd mine. for-þi ic cwæð. þæt he nymð of minum ∧ keð eow.

16    ^noteNu embe an lytel ge me ne ge-seoð. ∧ eft embe litel ge me ge-seoð. for-þam þe ich fare to þam fæder.

17   Ða cwæðen hys leorning-cnihtas heom be-tweonan. Hwæt is þæt he us segð. ymbe litel ∧ ge me ne ge-seoð. ∧ eft embe litel ∧ ge me ge-seoð. ∧ ic fare to þam fæder.

18   hyo cwæð witoðlice hwæt is þæt he cwæð. Embe lytel; we niten hwæt he sprecð.

19   Se hælend wiste þæt hyo wolden hine acsion. ∧ he cwæð to heom. be þam ge smeageð be-tweonan eow. for-þam ic sægde. ymbe lytel ge me ne ge-seoð. ∧ eft embe lytel ge me ge-seoð.

20   Soð ic eow segge þæt ge heofað ∧ wepað. Middan-eard ge-blissað. ∧ ge beod un-rote. ac eower unrotnysse byð ge-went to ge-fean.

21   Þanne wif kenned. hyo hæfð unrotnysse. for-þan þe hire tid com. Þanne hye kend cnapen. ne ge-man hye þare hefinysse for ge-fean. for-þan man beoð &adia;-kenned on middan-eard.

22   ∧ witodlice ge hæbbeð nu unrotnysse. Eft ic eow ge-syo. ∧ eower heorte ge-blissað. ∧ nan man ne nymð eowerne ge-fean fram eow.

23   ∧ on þan dayge ne byddað me nanes þinges.
Soð ic eow segge gyf ge hwæt biddað mine fæder on minan naman he hyt sylð eow.

24   oð þis ne bæde ge nan þing on minan naman. Biddað ∧ ge under-foð þæt eower ge-fea syo ful.

25   Ðas þing ic eow saigde on bispellan. Syo tid cymð þanne ic eow ne spræce on bispellan. ac ic keðe eow openlice; be minan fader.

26   On þam daige ge biddað on minan namen ∧ ic eow ne segge for-þam ic bidde mine fæder be eow.

27   Witodlice se fæder eow lufeð. forþam þe ge lufedon me. ∧ gelyfdon; þæt ic com of gode.

28   Ic for fram þam fæder. ∧ com on middan-eard. Eft ic forlæte midden-eard. ∧ fare wel sone to þam fæder.

29   Hys leorningcnihtas cwæðen to hym. Nu þu sprecst openlice. ∧ ne segst nan by-spell.

30   Nu we witen þæt þu wast ealle þing. ∧ þe nis nan þærf þæt anig þe axie. On þisen we ge-lefað; þæt þu come of gode.

31   Se hælend heom andswerede. ∧ cwæð. Nu ge ge-lyfeð.

32   nu com mi tyd. ∧ cymð þæt ge to-færen. æghwilc to hys agenen. ∧ for-læten me ane. ∧ ic ne eom ane for-þam fæder ys mid me.

33   Þas þing ic eow sægde. þæt ge habben sibbe on me. Ge hæbbað hefige berdene on middan-earde. ac ge-twuwiað (sic). ich ofer-swiððen (sic) midden-eard.

CHAPTER XVII.

1   Þas þing se hælend spræc ∧ a-hof up hys eagen to heofene æend cwæð. Fader tid ys cuman ge-swutele þine sunu þæt þin sune ge-swutelige þe.

2   ∧ swa þu hym sealdest anweald. ælches mannes þæt he sylle eche lyf. ealle þan þe þu hym sealdest.

3   Ðis ys soðliche eche lyf þæt hyo on-cnawen. þæt þu ert an soð god. ∧ se þe þu sendest hælend crist.

4   Ic þe ge-swutelode ofer eorðan. Ic ge-endede þæt weorc þe þu me sealdest to donne.

5   Ænd nu þu fæder ge-brohte me mid þe sylfen. þare brihtnysse þe ic hæfde mid þe ær þan þe midden-eard wære.

6   Ic ge-swutelode þinne naman þam mannan þe þu me sealdest of middan-earde. Hyo wæran þine. ∧ þu hyo sealdest me. ∧ hyo ge-heoldan þine spræce.

7   Nu hyo ge-cneowen þæt ealle þa þing þe þu me sealdest synd of þe.

8   for-þam ic sealde heom þa word þe þu sealdest me; ∧ hy underfengen. ∧ on-cneowan soðlice þæt ic eom of þe. ∧ hye ge-lefdon þæt þu me sentest.

9   Ic bidde for hyo ne bidde ic for middan-earde. ac for þa þe þu me sealdest for-þan hyo synde þine.

10   ∧ ealle þine synde mine. Mine synde þine. ∧ ic eom ge-swutelod on heom.

11   ∧ nu ic ne eom on middan-eard. ∧ hye synd on middan-earde ∧ ich cume to þe.
On þare tide se hælend be-heold hys leorning-cnihtes. ∧ cwæð. Halig fæder heald on þinen naman. þæt þu me sealdest. þæt hyo syn an; swa wit synde.

12   Þa ic wæs mid heom ic heold hyo on þinan namen. ic heold þa þe þu me sealdest. ∧ ne for-warð here nan buton for-spillednysse bearn. þæt þæt halige writ syo ge-fylled.

13   Nu ic cume to þe ∧ þas þing ic spræce on midden-earde. þæt hyo habben mine fean. ge-fellende (sic) on heom sylfan.

14   Ic sealde heom þine spræce. ∧ middan-eard hyo hafð on hatienge for-þan hyo ne synde of middan-earde. swa eac ic nem of middan-earde.

15   Ne bidde ic þæt þu hyo neme of middan-earde. ac þæt þu hyo healde of yfele.

16   Ne synde hyo of middan-earde swa ic ne eom of middan-earde.

17   Ge-halege hyo on soðfæstnysse. þin spræce is sodfestnysse.

18   Swa þu me sentest on middan-earde. Ic sende hyo on middan-eard.

19   ∧ for hyo ic halegie me sylfne. þæt hye eac syen ge-halegede on sodfæstnysse.

20   Witodlice ne ge-bidde ic for hyo ane. ac eac for þa þe gyt sculon ge-lefan þurh heore word on me.

21   Þæt ealle syn an. swa þu fæder ert on me. ∧ ic eom on þe. þæt hyo syn eac an on unc. þæt midden-eard ge-lefe þæt þu me sendest.

22   Ænd ic sealde heom þa brihtnysse þe þu me sealdest þæt hy sien an; swa wit synd an.

23   Ich eom on heom. ∧ þu ert on me. þæt hye syen endod on an. þæt midden-eard on-cnawe þæt þu me sændest. ∧ lufedest hye swa þu me lufedest.

24   Fader ic wille þæt þa þe þu me sealdest syen mid me þær ich eom. þæt hye ge-syen mine brihtnysse þe þu me sealdest. for-þan þu lufedest me; ær midden-eard ge-set wære.

25   La rihtwise fæder middan-eard þe ne ge-cneow. witodlice ich þe ge-cneow ∧ hyo on-cneowen þæt þu me sendest.

26   ∧ ich heom kydde þinne nama. ∧ gyt wille kyþan. þæt syo lufe þe þu me lufedest syo on heom; ænd ich eom on heom. CHAPTER XVIII.

1    ^noteÐa se hælend þas þing cwæð; þa eode he ofer þa burnan cedron. þær wæs an wirtun. In-to þam he eode. ∧ hys leorning-cnihtas mid hym.

2   Witodlice Iudas þe hine be-leawde wiste þa stowe. for-þam þe se hælend ofte rædlice com þider mid hys leorning-cnihtan.

3   þa underfeng Iudas &thaet; folc ∧ þa þegnas æt þam biscoppen ∧ æt þan farisean. ∧ comen þider mid heora leoht-faten. ∧ mid heora blesen. ∧ mid wæpnem.

4   Witodlice se hælend wiste ealle þa þing þe him toward wæren. He eode þa forð ∧ cwæð to heom. hwane seche ge.

5   Hye andsweredem (sic) hym ∧ cwæðen; þane nazareiscan hælend. Se hælend cwæð ich hyt eom. Soðlice Iudas þe hine be-læwde stod mid heom.

6   Þa he openliche saigde. ich hyt eom; þa eoden hye under-bæch ∧ feollan on þa eorðan.

7   Æft he hye axode hwane seche ge. hyo cwæðen. þane nazareisce hælend.

8   Se hælend heom andswerede; ich saigde eow þæt ich hyt eom. Gyf ge witodliche me sechað. læteð þas faren.

9   þæt syo spræce wære ge-felled þe he cwæð. þæt ich nanne þare ne for-spille þe þu me sealdest.

10   Witodliche symon petrus ateoh hys swurd ∧ sloh þas biscopes þeowan. ∧ acharf hym of þæt swiðere eare. Ðas þeowes name wæs malcus.

11   þa cwæð se hælend to petre. Do þin sweord on scæðe. þanne calc þe min fæder me sealde ne drinke ich hine.

12   Ðæt folc. ∧ se ealdor ∧ þare iudea þeignas. namen þanne hælend ∧ bunden hine.

13   ∧ lædden hine ærest to annan se wæs caiphas sweor. ∧ se caiphas wæs þas geares biscop.

14   Witodlice caiphas dihte þam iudeam ∧ cwæð þæt hyt wære betere þæt an man swulte for folc.

15   Symon petrus felgede þam hælende. ∧ se oðer leorning-cniht. Se oþer leorning-cniht wæs þam biscope cuð. ænd he eode in mid þam hælende on þas biscopes wirtun.

16   Petrus stod æt þare dure þær-ute. Ða eode se leorning-cniht ut. þe wæs þas biscopes cuðe. ∧ cwæð to þare dure-þinene. ∧ lædde petere in.

17   Ða cwæð sye dure-þinan. to petere. cwæðst þu. ert þu of þises leorning-cnihtan. Ða cwæð he nich ne eom ich.

18   Ða þeowas ∧ þa þeignas stodan æt þam gledan ∧ wermdan hye. for-þan hit wæs cheald. Witodlice petrus stod mid heom ∧ wermde hine.

19   Se biscop axode þam hælende embe hys leorning-cnihtas ænd embe his lare.

20   Ða andswerede se hælend ænd cwæð. Ich spreke openlice to middan-earde. ∧ ic lære symble on ge-somnunge ∧ on temple þær ealle Iudeas to-gædere comen. ∧ ich ne spræc nan þing digelice.

21   Hwy axost þu me. axoe. þa þe ge-heordan hwæt ich to heom spræce. hyo witon þa þing þe ich heom sægde.

22   Ða he þis cwæð. þa sloh an þare þeigna þe þær stoden þane hælend mid his hand ∧ cwæð. Ændswerest þu swa þam biscoppe.

23   Se hælend andswerede hym and cwæð. Gyf ich efele spræke; kyð ge-witnysse be yfele. Gyf ich wel spreke; hwi best (sic) þu me.

24   Ða sente annas hine to þam biscoppe ge-bunden.

25   ∧ symon peter stod ænd wermde hyne. Ða cwæðen hyo to hym. cwyðst þu. eart þu of hys leorning-cnihton. he wið-soc ∧ cwæð. ich ne eom.

26   Þa cwæð an þæs biscopes þeowena. hys cuða þas eare sloh peter of. Hu ne seah ic þe on þam wirtune mid hym.

27   Peter þa eft widsoc. ∧ sona se coc creow.

28   Ða lædden hyo þanne hælend to chaifan on þæt dom-ern. Hyt wæs þa morgan. ænd hyo selfe ne eoden in-to þam dom-erne. þæt hyo næren be-smitene. ac þæt hyo æten heora eastran.

29   Ða eode pilatus ut to heom. and cwæð. hwilce worhte bringe ge on-gean þisne man.

30   Hyo andswereden ∧ cwæðen to hym. Gif he nære yfel-dæde; ne sealde we hine þe.

31   Ða cwæð pilatus to heom. Nimed hine. ∧ demeð hine. be eowre lage. Ða cwæðen þa Iudeas to hym. us nys alyfed þæt we anigene man of-slean.

32   þæt þas hælendes spræche wære ge-fylled. þe he cwæð þa he ge-swutelede hwilcen deaðe he swulte.

33   Ða eode pilatus eft in-to þam domerne ænd clypede þanne hælend to hym; ∧ cwæð to hym. Ert þu iudea kyning;

34   Ða andswerede se hælend hym and cwæð. Cwydst þu þis of þe sylfan. hwæðer þe hyt þe oðre sægden.

35   Pilate hym andswerede. ∧ cwæð. Cwiðst þu eom ich iudeisc. þin þeod ∧ þine biscoppes þe sealden me. hwæt dydest þu;

36   Ða cwæð se hælend. min riche nis of þissen middan-earde. Gyf min riche wære of þissen midden-earde. witodlice mine þeignas fuhton þæt ich nære ge-seald þam iudean. Nis min riche of þissen middan-earde.

37   Þa cwæð pilatus to hym. Ert þu witodlice kining; Se hælend hym andswerede and cwæð. Ðu hyt saigst þæt ich eom kining. On þam ich em ge-boren. ∧ to þam ich com on middan-eard. þæt ich kyðe soðfæstnysse. Ælch þare þe is on soðfæstnysse ge-herð mine stefne.

38   Þa cwæð pilatus to hym. Hwæt ys soðfæstnysse; And þa he þis cwæð; þa eode he eft ut to þam iudean ∧ cwæð to heom. Ne funde ich nenne gelt on þison men.

39   Hit ys eower ge-wune. þæt ich for-gefe eow enne mann on eastren. wille ge þæt ich eow for-gyfe nu iudea kyning.

40   Hye cleopeden ealle; ∧ cwæðen. naht þisne. ac barraban. witodliche barrabas wæs þeof. CHAPTER XIX.

1   Ða nam pilatus þanne hælend and swang hine.

2   ∧ þa þeignas wunden þernenne kene-helm ∧ asetten hine on hys heafod. and screddan hine mid purperan reafe.

3   and hyo coman to hym ∧ cwæðen. Hal byo þu iudea kyning. ∧ hyo plætton hine mid hyre handan.

4   Ða eode pilatus eft ut; and cwæð. Nu ich hine læde hyder ut to eow. þæt ge on-gytan þæt ich ne finde nænne gelt on hym.

5   Þa eode se hælend ut. ∧ bær þernenne kenehelm. ∧ purpre reaf. ∧ sægde heom. Her ys man.

6   Witodlice þa þa biscoppes ∧ þa þeignes hine ge-seagen; þa cleopedan hyo and cwæðen. Hoh hine hog hine. Ða cwæð pilatus to heom. Nime ge hine and hoð. ic ne finde nenne gelt on hym.

7   Ða iudeas hym andswereden. ∧ cwæðen. We habbed lage. and be ure lage he scel swelten. for-þan þe he cweð. þæt he wære godes sune.

8   Ða pilatus ge-hyrde þas spræce. þa on-dredde he him; þas þe swiðre.

9   ∧ eode eft in-to þam domerne ∧ cwæð to þam haelende. Hwanen ert þu; Witodlice se hælend ne sealde nane andswere.

10   Ða cwæð pilatus to hym. Hwi ne spræcst þu wið me. Nast þu þæt ich hæbbe myhte þe to honne. ∧ ich hæbbe mihte þe to for-lætenne.

11   Se hælend hym andswerede. Nafdest þu nane mihte on-geanes me bute hit wære þe ufan ge-seald. for-þan se hæfð mare sinne se þe me þe sealde.

12   Ænd seððe sohte pilatus hu he hine for-læte. Ða iudeas clypedon ∧ cwæðen. Gyf þu hine for-lætst; ne ert þu þas caiseres freond. Ælc þare þe hine to kininge deð ys þas caiseres wiðersace.

13   Þa pilatus þas spræce ge-hyrde; þa lædde he ut þonne hælend. ∧ sæt æt-foran þam dom-setle. on þare stowe þe ys ge-nemned licostratos þæt is on hebreisc gabatha.

14   Hit wæs þa eastre gear-cung daig. ∧ hit wæs þa sixte tid. Ða cwæð he to þam iudean. Her is eower kining.

15   Hyo cleopeden ealle ∧ cwæðen; nym hine nym hine; ∧ hoh. Þa cwæð pilatus. scel ich hon eowerne kyning; Hym andswereden þa biscoppes ∧ cwæðen. Nebbe we nenne kining buton caisere.

16   Ða sealde he hine heom to a-honne. Ða namen hyo þanne hælend. ∧ tugen hine ut.

17   ∧ bæren hys rode mid hym on þa stowe þe ys ge-nemned heafodpanen stow ∧ on hebreisc golgotha.

18   þær hye hine &adia;-hengen. ∧ twegen oðre mid hym on twam healfe. ∧ þanne hælend on middan.

19   Witodlice-pilatus. wrat ofer-ge-writ. ∧ sette ofer hys rode. Þær wæs on ge-writen. þis is se nazarenisca hælend iudea kyng.

20   Manege þare iudea rætten þis ge-writ. for-þam þe þeo stow waes ge-hende þare chestre þær se hælend wæs a-hangen. Hyt wæs awriten hebreiscen stafen. ∧ greciscon. ænd læden stafen.

21   Ða cwæðen þa biscoppes to pilate. Ne writ þu iudea kyng. ac þæt he sægde ich &edia;m iudea kyning.

22   Ða cwæð pilatus; ich wrat þæt ich wrat.

23   Þa þa cempen hine a-hengen hye n&adia;mæn his reaf ∧ worhtan feower dæles ælche kempe ænne dæl. ∧ tunekan. Sye tuneka wæs un-&adia;-siwed. ∧ wæs al awefen.

24   Ða cwæðen hye heom be-tweonan; ne slite we hyo. ac uten hleoten. hwilces eowres hye syo. þæt þæt halige ge-writ. sye ge-felleð. Þe þus cwæð. hyo to-dældon eom mine reaf. ∧ ofer mine reaf hye wurpen hlote. Witodlice þus didan þa cempan.

25   Ða stoden wið þa rode. þas hælendas moder. ∧ his moder swuster maria cleophe ∧ marie magdalene.

26   Þa se hælend ge-seah his moder. ∧ þane leorning-cniht standende þe he lufede. þa cwæð he to his moder. Wif her is þin sune.

27   Eft he cwæð to þam leorning-cnihte. her is þin moder. Ænd of þare tid; se leorning-cniht hye nam to hym.

28   Æfter þison þa se hælend wiste þæt ealle þing wæren ge-endode. þæt þæt halige writ wære ge-fylled. þa cwæð he me þyrst.

29   Ða stod an fet full aisiles. hye be-wunden ane spunge mid ysope ∧ syo wæs ful aisiles ∧ setten to his muðe.

30   þa se hælend ge-feng þas aisiles þa cwæð he. hyt ys ge-endeð. ∧ he a-helte his heafod. ∧ a-gef his gast.

31   Þa iudeas bæden pilate þæt man for-braca heora scanken ∧ lædia;ten hy niðer. forþan þe hyt wæs gearcing-daig. þæt þa lichaman ne wunedon on rode on reste-daige. se daig wæs mære reste-daig.

32   Ða coman þa kempan ∧ bræken ærest þas scanken þe mid him a-hangen wæren.

33   Ða hye to þam hælende comen ∧ ge-seagen þæt he dead wæs; ne brecan hye na his scanken.

34   Ac an þare kempena ge-openede his side mid spere. ∧ rædliche þær fleow ut blod ∧ wæter.

35   ∧ se þe hit ge-seah; cydde witnesse. ∧ hys ge-witnisse ys soð. ∧ he wat þæt he soð sægde. ∧ þæt ge ge-lefen.

36   Ðas þing wæren ge-worðan þæt þæt gewrit wære ge-fylled. ne for-breke ge nan ban on hym.

37   hyo ge-sæwen on hwane hyo on-fæstneden.

38   Witodlice Ioseph of arimathia bæd pilaten þæt he moste nyman þas hælendes lichaman. for-þan þe he wæs þas hælendes leorningcniht. þis he dyde dearnunge; for þare iudea eige. ∧ pilatus hym lefde. Ða com he ∧ nam þas hælendes lichaman.

39   ∧ nichodemus com þider. se þe ærest com to þam hælende on niht. ∧ brohte wyrt-gemang ∧ a-loen swylche hund-twentig boxa.

40   hyo naman þas hælendas lichaman. ∧ be-wunden hine mid linene claðe mid wyrt-ge-mangun swa iudea þæw is. to be-berigenne.

41   Witodlice þær wæs wurtun on þare stowe þær se hælend a-hangen wæs. ∧ on þan wertune wæs nywe beregen on þare þa gyt; nan man næs a-leigð.

42   Soðlice þær hyo legdon þonne hælend. for þare iudea gearcunge wæs wið þam byrgenne. CHAPTER XX.

1    ^noteWytodliche on anan reste-dayge sye magdalenisce Marie com on morgen ær hyt leoht wære to þare berigenne. ∧ hyo ge-seah þæt se stan wæs &adia;weig anumen fram þare beregenne.

2   Ða arn hye ∧ com to symone petre. ∧ to þam oðre leorning-cnihton. þe se hælend lufede. Ænd hye cwæd to heom. hyo namen drihten of berigenne. ∧ we nyton hwær hye hine leigdon.

3   Petrus eode ut. ∧ se oðer leorning-cniht. ∧ com in-to þare berigenne.

4   Witodlice hye twegen urnen æt-gadere. ∧ se oðer leorning-cniht for-arn petre fore; ∧ com raðer to þare berigenne.

5   And þa he niðer-abehg he seah þa linwæde liggen. ∧ ne eode þeah in.

6   Witodliche simon petrus com æfter hym and eode in-to þare beregenne. ∧ he ge-seah linwæd liggen.

7   ∧ þæt swat-lin þe wæs up-on his heafde. ne ley hyt na mid þam linwædon ac on-sundron fram þam oðren ge-fealden on are stowe.

8   Þa eode eac in se leorningcniht þe ærest com to þare berienne ∧ ge-seah ∧ ge-lefde.

9   Witodlice þa geot hye ne cuþan haly ge-writ þæt hyt berede þæt he scolde fram deaþe arisan.

10   þa foran eft þa leorningcnihtes to þam oðrum.

11    ^noteWytoðliche Maria stod þær-ute æt þare berienne ænd weop. Ænd þa hye wiop; hye abeag niðer ∧ be-seah innan þa berienne

12   ∧ ge-seah twegen ængles sittan mid hwiton reafe. enne æt þam heafde. ∧ oðerne æt þam fotum. þær þas hælendes lich aleyd wæs.

13   Hye cwæðen to hire wif hwi wepst þu. Ða cwæð hye to heom. for-þan hye namen minne drihtan. ∧ ich nat hwær hye hine leyden.

14   Ða hye þas þing saydon þa bewente hye hi on-bæc ∧ ge-seah hwær se hælend stod. and hye neste þæt hyt se hælend wæs.

15   Þa cwæð se hælend to hire. Wif hwi wepst þu. hwane secst þu. Hyo wende þæt hyt se wyrt-ward wære; ∧ cwæð to hym. Leof gyef þu hine name. sege me hwær þu hine leydest. ∧ ich hine nime.

16   Þa cwæð se hælend to hire. Maria. Hye be-wente hyo. ∧ cwæð to hym. Raboni. þæt is ge-cweðen lareow.

17   Ða cwæð se hælend to hire ne æt-r&idia;n þu m&idia;n. nu geat ich ne &adia;stah to mine fæder. Gang to mine broðren ∧ sege heom. Ich astige to minen fæder. ∧ to eower fæder. ∧ to minan gode; ∧ to eower gode.

18   Ða com sye magdalenisce Maria. ∧ kydde þam leorning-cnihtan. ∧ cwæð. Ich ge-seah drihtan. ∧ þas þing he me sayde.

19    ^noteÞa wæs æfen. on an þare reste-daye. ∧ þa duren wæren be-lokene þær þa leorning-cnihtes wæren ge-gaderede. for þare iudean eyge. Se hælend com ∧ stod to-middes heora. ∧ cwæð to heom. Sye sibbe mid eow.

20   ∧ þa he &thaet; cwæð; he ateowede heom hys handen. ∧ hys sydan. Þa leorning-cnihtes wæren bliðe; þa hye hafden drihten ge-sogen.

21   He cwæð eft to heom. sye sibbe mid eow. swa swa se fader me sente; ich sende eow.

22   Þa he &thaet; cwæð; þa bleow he on hyo. ∧ cwæð to heom. under-foð halgne gast.

23   þara synna þe ge for-gyfeð. hye beoð heom for-gefena. ∧ þare þe ge healdeð hyo beoð ge-healdenne.

24    ^noteWytodliche thomas an of þam twelfen þe ys ge-cweðen didimus. &thaet; is ge-licust on ure þeoðe. he næs mid heom þa se hælend com.

25   Þa cwæðen þa oðre leorning-cnihtes to hym. we seagen drihten. Þa cwæð he to heom. Ne ge-lefe ich. bute ich ge-syo þare nægle fæstnunge on hys handan. ∧ ich do minne finger on þare naygelene stede. ∧ ic do mine hand in-to his siden.

26   Ænd eft þa efter ehte dagen hys leorning-cnihtes wæren inne. ∧ thomas mid heom. Se hælend com be-lokenum durum. ∧ stod to-middes heom. ∧ cwæð. sye eow sibbe.

27   Syððen he sayde to thomase. Do þine finger hyder. ∧ ge-seoh mine handæ. ∧ nim þine hand ∧ do on mine siden. ∧ ne beo þu un-ge-leafful. ac ge-leafful.

28   Thomas andswerede ∧ cwæð to him. Þu ert min god. þu ert min drihten.

29   Se hælend cwæð to hym. þu ge-lyfdest for-þan þu me ge-seage. Þa sænden eadige. þe ne seagen ∧ ge-lyfdon.

30   Witodlice manege oðre tacne se hælend worhte on hys leorning-cnihta ge-sihðe. þe ne sendden on þissere bocc awritan.

31   Witoðliche þas þing synden awritan &thaet; ge ge-lyfen. &thaet; se hælend is crist godes sunu. ∧ þæt ge hæbbeð eche lyf; þanne ge lyfað on hys naman. CHAPTER XXI.

1    ^noteEft æfter þan se hælend hine swutolode þus æt þare tiberiadissan sæ.

2   Simon petrus ∧ thomas þe ys ge-cwæðen ge-licust. wæren æt-gædere. ∧ nathanael se wæs of chana gelil&edia;&edia;. ∧ zebedeus sunu. ∧ oðre twega þare leorning-cnihta.

3   Ða cwæð simon petrus to heom ic wille gan on fissoð. Ða cwæðen hye to hym. ∧ we willeð gan mið þe. ∧ hye geoden ut ∧ geoden on scip. ∧ ne fengen nan þing on þare nihte.

4   Witodlice on ærne morgen se hælend stod on þam strande. ne ge-cneowen þeh þa leorning-cnihtes þæt hit se hælend wæs.

5   Ða cwæð se hælend to heom. Cnapen cweðe ge hæbbe ge sufel. Hye andswereden hym. ∧ cwæðen næse.

6   He cwæð to heom. leggeð þæt net on þam swiðeran healfe. þæs reowettes ∧ ge ge-meteð. Hyo leten witodlice. ∧ ne mihten hyt ateon for þa fisxe manige.

7   Witodlice se leorning-cniht þe se hælend lufede; cwæð to petere. hyt ys drihten. Ða peter ge-hyrde þæt hyt drihten wæs; þa dyde he on; his tunica ∧ be-gyrde hine. Witodlice he wæs ær nakod. ∧ sceat inan þa sæ.

8   Ða oþre leorningcnihtas reowen þærto; hye wæren un-feor fram lande. swylch hyt wære twa hund elnan. ∧ tugen heora fisc-net.

9   Þa hy on land eoden hyo seagen liggen gleden. ∧ fix þær on fære ∧ hlaf.

10   Þa cwæð se hælend to heom. bringeð þa fixas þe ge nu ge-fengen.

11   Symon petrus geode upp ∧ teah hys nett to lande mid-culre fixa full. þær wes hund-teontig ∧ þreo ∧ fiftig. Ænd þa heora swa fela wæs; næs þæt nyt to-broken.

12   Þa cwæð se hælend to heom. gað hider ∧ æteð. ∧ nan þare þe þær sæt ne durste hine axien hwæt he wære. hye wisten &thaet; hit wæs drihtan.

13   ∧ se hælend com ∧ nam hlaf ∧ eac fixc ∧ sealde heom.

14   On þissan wæs se hælend þreowa ge-swutoled hys leorning-cnihtan þa he aras of deaðe.

15   Ða hye æten þa cwæð se hælend to symone petre.
^noteSymon Iohannis lufest þu me swuþra þanne þas. He cwæð to him. gea. drihten þu wast þæt ic þe lufie. He cwæð to him. heald mine lamb.

16   He cwæð to him eft. Symon Iohannis lufast þu me; he cwæð to hym. gea drihtan þu wast þæt ich þe lufie. Ða cwæð he to him. heald mine lamb.

17   He cwæð þridde siðe to him. Symon Iohannis lufest þu me. Ða wæs petrus sarig. for-þan þe he sægde þridde siðe to him lufest þu me. Ænd he cwæð. Drihten þu wast ealle þing; þu wast þæt ic þe lufie. Þa cwæð he to hym. heald mine scep.

18   Soð ic segge þe. Þa þu gingre wære þu gertest þe. ∧ eodest þær þu woldest. witodliche þonne þu ealdest þu strecst þine hande. ∧ oþer þe gyrt. ∧ læt þider þe þu nelt.

19   Þæt he sayde witodliche ∧ tacnede hwilche dede he wolde god swutelien. Ænd þa he þæt sayde þa cwæð he to hym felge me.

20   Ða peter hine be-wente; þa ge-seah he þæt se leorning-cniht hym felgede. þe se hælend lufede. se þe hlenede on ge-beorscipes ofer hys breoste. ∧ cwæð. Drihten hwæt ys se. þe þe be-leweð.

21   Witodliche þa petrus þisne ge-seah. þa cwæð he to þam hælende. Drihten hwæt scel þes.

22   Ða cwæð se hælend to hym; ich wille &thaet; he wunige þus oððe ich cume. hwæt to þe; felge þu me.

23   Witodliche þeos spræce com ut ge-onmang þam broðren þæt se leorning-cniht ne swelt. ∧ ne cwæð se hælend to hym ne swelt he. ac þus ich wille þæt wunie oððe ich cume. hwæt to þe;

24   Ðis is se leorning-cniht þe cyð ge-witnesse be þisen. ∧ wrat þas þing. ∧ we witen þæt his witnesse is soð.

25   Witodlice oðre manega þing sendde þe se hælend worhte. gyf þa ealle [ge-writene e heom sylfe wæren. ac syo werld be-clyppen ne mihten þa writeres þe hit writen scolden on bokeN.]

Previous section